Այր, ի, իւ, ից

s.

Արու մարդ. չափահաս կամ կատարեալ. յարբունս հասեալ, երիտասարդ. եւ լի աւուրբք. էրիկ մարդ. էր. երքէք. հէրիֆ. մէրտ. (ծ. եւ յն. լտ. անէր, վիր. ἁνήρ vir ) եւ ἅνθρωπος, homo. այս ինքն մարդ. եւ βροτός մահկանացու. mortalis homo.

Այր՝ մի ի հազարաց գտի, բայց կին՝ ամենեւին ոչ։ Բարձցէ զայր հզօր, եւ զկին զօրաւոր։ Յորժամ եղէ այր, զտղայութեանն ի բաց խափանեցի։ Արք եւ կանայք. արանց եւ կանանց. եւ այլն։

Տացես աղախնոյ քում զաւակ առն. (Ա. Թագ. Ա. 11.) ոմանք իմանան՝ զաւակ արու. իսկ եբր. եւ յն. զաւակ կամ սերմն արանց. այս ինքն սաղմնառութիւն որդեծնութեան։

Եկն առ իս մանուկ այր մի. այս ինքն երիտասարդ. (Վրք. հց.։)

Ի քսան եւ ութ ամն դադարէ աճումն մուրուացն, եւ անուանի այր. (Լմբ. սղ.։)

Եւ այրն յաւուրս Սաւուղայ ծերացեալ, եւ հասեալ յարս. (Ա. Թագ. ԺԷ. 12.) այս ինքն հասուն տիօք յարսն, ի մէջ արանց, քան զայլ արս.

Ծախեցան աւուրք բազումք, եւ ոչ հասեր յարս. (Մաշկ.։)

Մարմնով աճէր եւ զարգանայր, որով մանկունք հասանեն յայր. (Յիսուս որդի.։)

ԱՅՐ. որպէս ամուսնացեալ ընդ կնոջ. էրիկ. vir, ut maritus. էրիկ. գօճա. էր. զէվճ.

Այր է գլուխ կնոջ։ Կին երկնչիցի յառնէ իւրմէ։ Ա՛րք սիրեցէ՛ք զկանայս ձեր։ Սոյնպէս եւ կանայք հնազանդ լինել արանց իւրեանց. եւ այլն։

Մի՛ ամենայնիւ ճոխասցի այր քան զկին. (Սարգ. ա. պետ. Է։)

Այրն աւագագոյն պարտի լինել ըստ ժամանակի քան զկինն. (Շ. ընդհ.։)

ԱՌՆ ՏԱԼ, եւ ԱՌՆ կամ ԱՐԱՆՑ ԼԻՆԵԼ. Ամուսնացուցանել զաղջիկ, եւ ամուսնանալ. կարգել, կարգուիլ. էվերմէք. եվլէնմէք. գօճայա վէրմէք. վարմագ. δοῦναι. dare եւ ἑκγαμίζω կամ ἑκγαμίσκω, ἑκγαμίζομαι կամ ἑκγαμίσκομαι. nuptui colloco, -or;
nubeor.

Լա՛ւ իցէ քեզ տալ զնա՝ քան տալ զնա առն օտարի։ Որ առն չիցէ տուեալ. եւ այլն։

Դուստր առն քահանայի եթէ լինիցի առն այլազգւոյ։ Կանայս առնէին, եւ արանց լինէին։ Ի յարութեան ոչ կանայս առնեն եւ ոչ արանց լինին. եւ այլն։

ԶԱՐԱՄԲ ԳԱԼ. Սիրել զայր իւր կամ զօտար.

Իբրեւ կին՝ որ զայլ արամբ գայցէ. (Վրդն. սղ.։)

ԱՅՐ. որպէս արի. քաջ, երեւելի. լաւ. կտրիճ, մարդ ըսելու մարդ, մենծ մարդ. իյիտ. էրքէկ. պիւյիւք քիշի.

Քաջալերեցարո՛ւք, լերո՛ւք արք ո՛ այլազգիք. (Ա. Թագ. Դ. 9։)

Այլ դու անօրէն, վա՛տ արանց. (Բ. Մակ. Է. 34։)

Այր՝ արանց կացեալ գլուխ։ Արք դիպեալ արանց՝ ոչ ոք զպարտութիւն յանձն առնոյր։ Արդ այժմ անցից ի թիւ մերոց արանց, մանաւանդ թէ թագաւորաց. (Խոր. Ա. 21. 23։ Գ. 29։)

ՔԱՋ ԱՐԱՆՑ ասի Կայսրն. cf. ՔԱՋ.

ԱՅՐ ՄԱՐԴ. cf. ՄԱՐԴ.

ԱՅՐ ԱՍՏՈՒԾՈՅ, կամ ԽԱՂԱՂՈՒԹԵԱՆ, ԶՕՐՈՒԹԵԱՆ, ՊԱՏԵՐԱԶՄԻ եւ այլն. ստէպ ի սուրբ գիրս եւ յայլ մատեանս, որպէս Աստուած արեալ, խաղաղարար, զօրաւոր, քաջ մարտիկ, եւ այլն։

ԱՌ ԱՅՐ. իբր իւրաքանչիւր ումեք. cf. ԱՌ.

ԱՅՐ ԱՅՐ, ԱՅՐ ԱՌ ԱՅՐ. ԱՅՐ ԶԸՆԿԵՐ. ԱՅՐ ԸՆԴ ԸՆԿԵՐԻ. ԱՅՐ ԸՍՏ ԱՌՆԷ, ԱՅՐ ԶԱՐԱՄԲ. իբր իւրաքանչիւր, մի մի. եւ միմեանց. խուռն խուժան. ἔκαστος, κάθ’ ἐαυτόν, ἔτερος τοῦ ἐτέρου. եւ այլն. singuli. ամմէն մէկը, մէկմէկու, իրար. հէր պիրի, պիրի պիրինէ, խալգ.

Զայր այր յիւրաքանչիւր գահ հրամայէր մատուցանել. (Գ. Մակ. Ե. 3։)

Զառն առն քաջութիւն պատմէր նոցա. (Եղիշ. Բ։)

Այր առ այր, եւ մարդ առ մարդ կուտակիլ. (Յհ. կթ.։)

Այր զընկեր կա՛մ վարանեալ սպանանէ։ Ի նանիր խօսեցաւ այր ընդ ընկերի իւրում. (Իմ. ԺԴ. 24։ Սղ. ԺԱ. 3։)

Այր զընկերի փախուստ չգիտէր. (Եղիշ. Ը։)

Այսպէս առ հասարակ նոքա ասացեալ այր ցընկեր. (Յհ. կթ.։ cf. Ել. ԺԶ. 15։ Թուոց. ԺԴ. 4։ Ես. ԺԳ. 8։ Շար. եւ այլն։)

Այր ըստ առնէ ի վերայ գործոց իւրեանց։ Այր ըստ առնէ մոլորեցան. (Թուոց. Դ. 49։ Ես. ԽԷ. 15։) cf. ԸՍՏ։

Այր զարամբ ելանէին տիրել աշխարհիս. (Խոր. Ա. 30։)

Տրտմագոյն երեսօք այր զարամբ զինքն ի միջոյ անտի ի բաց մերժէր. (Գ. Մակ. Ե. 19։)

ԱՐԱՆՑ ԾԱՂԻԿ. cf. ԼՕՇ։ (Գաղիան.։) այր եւ ձի, առն եւ ձիոյ. cf. ԱՅՐՈՒՁԻ.

Զօր հատանէր, այրեւձի առնէր իբրեւ վեց հազար. (Ա. Մակ. Դ. 28։)

Ի թիկունս հասանէին մեծաւ բազմութեամբ ժիր եւ քաջ առնեւձիոյ։ Լինէր առաջնորդ առնեւձիոյ յունաց. (Ագաթ.։)

Սաստկութիւն առնեւձիոյ. (Փարպ.։) արանց ծաղիկ. cf. ԱՅՐ, cf. ԼՕՇ։

s.

ԱՅՐ, այրի, րից ԱՅՐ յորմէ եւ ՔԱՐԱՅՐ. անձաւ, քարանձաւ (մեծ կամ փոքր). փապար. ծերպ. որպէս եւ աւերակ՝ ուր իցեն դարափոսք կամ տեղիք թաքստեան։ պրս. զար թ. մաղարտ եբր. մէարա. σπήλαιον. spelunca.

Նստէր ի լերինն, եւ բնակեաց յայրի անդ։ Տացէ ինձ զայրն կրկին (որ էր այր ի մէջ այրի)։ Ագարակն, եւ այրն՝ որ ի նմա։ Որ է առ կրկնով այրիւն։ Ի կրկնումն այրի ագարակին։ Թաքեան ի յայրին։ Ի բերան այրին։ Գոմս ի լերինս՝ յայրս եւ յամուրս։ Թաքեաւ ժողովուրդն յայրս։ Սաւուղ յարեաւ յայրէ անտի։ Թաքուսցեն յայրս եւ ի ծերպս վիմաց։ Յայրս եւ ի քարածերպս։ Այրս ամուրս։ Նստաւ յամուրս այրիցն։ Եղիցին աւանք քո այրք յաւիտենից. եւ այլն։

Եղեւ զարմանալի Եղիա՝ ի մաշկեղէն, եւ յայրիցն եւ ի լերանցն. (Ոսկ. մտթ.։)

Անսովոր է հոլովդ՝ այրոյ.

Եմոյծ ընդ դուռն այրոյս". այս ինքն այրիս. (Վրք. հց. ԻԶ։)