Առ, ից

նախդիր. πρός. ad, ar- որ եւ Առ ի. ի. յ. ց. դէպ ի. մերձ ի, ընդ. դէպ ի, քովը. (լտ. եւս՝ ըստ նախնեաց՝ առ. որ եւ սովորաբար ասի ատ).

Ած զնա առ ադամ։ Առ այր քո դարձ քո։ Մտին առ նոյ ի տապան անդր։ Դարձաւ անդրէն առ նա ի տապան անդր։ Առ զնա անդրէն առ իւր (այսինքն առ ինքն) ի տապան անդր։ Եկին առ նա։ Մատեան առ նա եւ այլն.

Ասէր առ աշակերտսն։ Նայեա՛ց առ իս։ Առ քեզ տէր կարդացի եւ առ աստուած աղաղակեցի. եւ այլն։

Առ յոբ բարի արար տէր իւր, զի առաքինասցի նովաւ. (Եփր. ծն.։)

Մերթ որպէս ի, յ, ներգոյականի

Կայցէ առ եզր գետոյ։ Առ ափն յորդանանու ձուլեաց։ Առ երեկս։ Առ վաղիւ. եւ այլն։

Իսկ ԱՌ ԱՉՍ. cf. ԱՉՔ։ ԱՌ. նախադրութիւն. Առընթեր ուղղականի կամ անորոշ հայցականի՝ նախդիր կարծեցեալ, որպէս Վասն, յաղագս, ունելով եւ զզօրութիւն բացառականի կամ գործիականի. զոր օրինակ.

Առ սէր քո արարի. (Ես. ԽԸ. 14.)

այսինքն վասն սիրոյ քո, կամ ի սիրոյ քումմէ. յն. սիրելով զքեզ։

Ոչ եթէ առ ատել հաստատեցեր ինչ. (Իմ. ԺԱ. 25. յն. ատելով։)

Ո՞ ի ձէնջ առ հոգալ իւրում յաւելուլ կարիցէ ի հասակ իւր կանգուն մի. (Մտթ. Զ. 27.) յն. հոգալով, կամ հոգացօղ։

Առ քինալ հարկանիցէ. (Թուոց. ԼԵ. 21.) յն. քինոտ, կամ վասն քինու։

Առ հեռ եւ առ նախանձ ծնկեալ նենգաւ գնայր ընդ դաւթի։ Առ կին հպարտանալ, եւ առ իւր նախնիս. (Ոսկ. ես. եւ Ոսկ. մ. ԻԱ. 5։)

Ոչ համարեցաւ աբրահամ զանձն իւր գլուխ եւ ճոխ (քան զղովտ) առ բարիսն որ պատահեցին նմա. (Եփր. ծն.։)

Ոմանք ոչ առ ատել զառաքինութիւնն փախչին ի նմանէ, այլ առ ամօթոյ պատկառանաց. (Փիլ. լին. Գ. 29։)

Առ սէր իւր եկն մարմնացաւ։ Եւ այլոցն առ յոյս խոստացաւ յամն վեցերորդ միանգամայն արձակել. (Եղիշ. Ը։)

Առ չժուժել ծախիցն փախստական եղեւ։ Առ գութ փիղիպեան ազգին փիղիպոս անուանեցին. (Եւս. քր. Ա։)

Առ անձուկ հոգւոյն տենչայր՝ ասելով, ե՞րբ եկից երեւեցայց. (Ոսկիփոր.։ Մերթ՝ իբր Ըստ.)

Երկուս գառինս տարեւոր առ օր։ Ժողովեցին երկուս չափս առ մի մի։ Տալ յիսուն սիկղ առ այր։ Կագեցին առ փիղ փիղ. եւ այլն։

Մերթ՝ Իբրու, գրեթէ, գոգցես. որչափ, այսինքն իբր չափով.

Զանձինս առ իմաստունս, կամ առ արդարս ունել։ Զայնպիսի առ պատուականս ունիջիք, եւ այլն։

cf. ՈՒՆԻՄ, կալայ։

Զորմէ ասեն լինել չորեքկանգնեան, եւ երեքուղեան, եւ առ երկուս մատունս. (Եւս. քր. Ա։) Մերթ Ընդդէմ, հակառակ.

Առ աստուած, կամ առ մարդ մեղանչել։ Պատերազմեսցի առ անզգամս. (Գ. Մակ. Է. 6։ Իմ. Ե. 21։)

Մերթ եւս՝ որպէս Առաջի. ի.

Առ կշիռ աստուծոյ արդարութեանն՝ եւ արդարքն եւս պատժապարտք են. (Ոսկ. ես.։ )

սեռ. խնդրով, է Վասն, յաղագս, տալով եւ զզօրութիւն բացառականի. զոր օրինակ.,

Առ ամօթոյ. առ ահի. առ երկիւղի. առ չարութեան. առ բեկման ոգւոց. առ իմոյ յիշատակի, եւ այլն։

տր. խնդրով. Մերձ. առընթեր. քովը. Առ որում գտանիւր։ Մի՛ ագցին առ քեզ։ Առ նմա ագան։ Կային առ խաչին. Մտեալ է առ սիմոնի ումեմն։ Եղեն առ նմա. առ մեզ են։ Ծածկեալ էր առ աստուծոյ։ Առ դրան. եւ այլն։ Կամ Յանդիման, զառաջեաւ. առջեւը, դիմացը.

Ամբաստան եղեն առ արքայի. (Բ. Մակ. Գ. 9։)

Պապանձեալ առ դատողին. (Շար.։)

Զի տկար բնութիւնըս մարդկային՝ առ աստուծոյ մի՛ պարծեսցին. (Յիսուս որդի.։ ԱՌ. բցռ. խնդրով. Վասն. ի պէտս. ըստ.)

Առ նշանակէ յետս ընդդէմ ընթացելոյ (արեգական)։ Առնուլ պաշար առ հերեսիովտացն հակառակութենէ։ Նզովեաց զթզենին առ օրինակէ. (Կոչ. Բ. Դ. ԺԳ։)

Առ չգոյէ զարթուցչի. (Եփր. համաբ.։)

Առ առակէ շրջեցուցանէին։ Դաւթի արձանագիր առ ուսմանէ. (Բ. Մակ. Ը։ Սղ. ԾԹ. 1։)

Իսկ ԱՌ ԱԿԱՆԷ. cf. ԱԿՆ. ԱՌ. գործ. խնդրով. Առընթեր. մերձ. ի մօտոյ. կից. յար. ք ովը, քովէն, կցած.

Առ կաղնեաւն մամբրէի. առ կաղնեաւն բարձու. առ տամբ. առ անկեամբ. առ լերամբ. առ նովաւ. առ եզերբ. առ ափամբ. եւ այլն։

Ետ եւ քաղաքս նոցա ութ առ քառասնիւթ. այսինքն, (ԽԸ. (յն. ոճ). Փիլ. քհ. ԺԲ։)

Կամ Ի ժամանակս. յաւուրս. ի կենդանութեան.

Որ եղեւ առ կղոդեաւ. առ աբիաթարաւ. առ եղիսէիւ մարգարէիւ. առ քեւ. առ մեօք. առ կենդանութեամբ առն իւրոյ. եւ այլն։

Սա առ նինեաւ, կամ առ շամիրամաւ թագաւորէ. (Եւս. քր. Ա։) Եւ ըստ յն. ոճոյ. ի բեռի՛. որպէս հյ. եանք. այսինքն Այն ոք եւ ընկերք նորա.

Ոմանք առ կրէտատեաւ. ոմանք առ արիստարքոսիւ. (Եւս. քր. Բ։) Կամ Ի վերայ. յաւելուածով. հանդերձ.

Եթէ առցես զկանայս առ դստերօք իմովք. (Ծն. ԼԱ. 50։)

Զվեց քաղաքս ... եւ առ այնու քառասուն եւ երկուս քաղաքս. (Թուոց. ԼԵ. 6։)

Առ այսոքիւք. իբր՝ Եւ եսւ, դարձեալ. (Յհ. իմ. ատ.։ Խոր.։ Առ որս. եւ այլն։)

Կամ Առաջի, այսինքն համեմատութեամբ. առջեւը, քովը, դիմացը.

Զի՞նչ է յարդ առ ցորենով։ Արդարացաւ ապստամբութիւնն իսրայէլի առ ապստամբութեամբն յուդայ. (Երեմ. ԻԳ. 28։ Գ. 11։)

Կամ Ի վերայ. ընդ. զտեղեաւն.

Մատուցանէին աստուածորդւոյն առ ճանապարհաւն. (Շար.։)

Իսկ ԱՌ ԱՉՕՔ, cf. ԱՉՔ. ԱՌ ԵՏԵՂ. cf. ԵՏՂ.

ԱՌ ԺԱՄՆ. cf. ԺԱՄ.

adv.

ԱՌ ԱՒԻՐ cf. առաւիր. Իբր Առօրեայ. օրուան.

Այսպէս հանապազ զառաւուրն ի ցանկութիւն վարէ, եւ զյոյսն յապա առնէ ի մէնջ. (Սեբեր. Ժ։)

ԱՌ ԵՏԵՂ. cf. ԵՏՂ, ետեղ։

ԱՌ Ե՞ՐԲ. cf. Ե՞ՐԲ.

Առ ե՞րբ արարից աղօթս վասն քո. (Ել. Ը. 9։)

ԱՌ ԵՐԵԿՍ. cf. ԵՐԵԿ։

ԱՌ ԵՐԵՍՍ. cf. ԵՐԵՍ;
ԱՌ ԵՐԻ. cf. ԵՐԻ.

ԱՌ ԺԱՄԱՆԱԿ, ԱՌ ԺԱՄԱՆԱԿՆ. ԱՌ ԺԱՄԱՆԱԿ ՄԻ. πρὸς καίρον, ἁχρί καιροῦ, πρός ὤραν. ad tempus, usque ad tempus, ad horam. Ի նմին եւեթ ներկայ ժամանակի. ի մահու անդ. առժամն. եւ Մինչեւ ցժամանակ ինչ. սուղ ինչ.

Ի վերայ նոցա ոչ էր յաւիտեան ողորմութիւնն աստուծոյ, այլ առ ժամանակ. (Լմբ. սղ.։)

Ամենայն խրատ առ ժամանակն ոչ ուրախութեան թուի. (Եբր. ԺԲ. 11։)

Առ ժամանակ մի պարարէ, կամ պակեսցէ։ Ցնծալ առ ժամանակ մի։ Ի բաց եկաց ի նմանէ առ ժամանակ մի։ (Առակ. Է. 3։ Իմ. Դ. 4։ Յհ. Ի. 35։ Ղկ. Դ. 13։)

adv.

ԱՌ ԺԱՄ ՄԻ. Առ ժամանակ մի. եւ Առ այժմ.

Առ ժամ մի վշտանայ ցաւօքն։ Զառժամ մի նորին լուծումնն է ուսանել. (ՃՃ.։ Լմբ. յայտն.։)

Առ ժամ մի յանձն առնումք պատճառանօք զհրամայեալս։ Առ ժամ մի ջանայր խաբանօք. (Լաստ. ԺԸ։ նախդիր.)

ԱՌ Ի. նախդիր. որ եւ ԱՌ Ի Յ. ԱՌ Յ. Նոյն ընդ առ. ի. յ. կազմելով զնախդիր տրական.

Արագ առ ի լսել, եւ ծանր առ ի խօսել, եւ ծանր առ ի բարկանալ։ Առ ի կեանս եւ յաստուածպաշտութիւն մեզ շնորհեալ. (Յկ. Ա. 19։ Բ. Պետ. Ա. 3։)

Աշակերտք հեղգք առ ի յուսումն, եւ փոյթ առ ի ի վարդապետել. (Խոր. Գ. 68։)

Առ ի յերկիր գալուստ. (Անյաղթ բարձր.։)

Առ ի քրիստոս համարձակութիւն. (Յհ. կթ.։)

Հաւաքեսցէ առ ի նոյն մարմին։ Զառ ի ի քեզ հայհոյութիւն. (Նար. ԽԷ. ԼԳ։)

Զառ ի ի մկրտութիւնն գալ յանդգնելոցն. (Յհ. իմ. ատ.։)

Հատանօղ զառ ի չարն միաբանելոց։ Զառ ի յաստուածայինն լոյս վերահայեցողութիւն. (Շ. թղթ. եւ Շ. հրեշտ.։)

Զմեղս առ ի մահ մեղաք (այսինքն մահուչափ). (Լմբ. ատ.։)

ԱՌ Ի. Կազմէ եւ զբացառական.

Տեսից առ ի քէն զվրէժխնդրութիւն առ ի նոսա։ Առ ի քէն իմաստութիւնդ։ Զփառս զառ ի միոյն աստուծոյ։ Առ ի յարքայէ։ Քեռ քո՝ թէ առ ի հօրէ իցէ, կամ առ ի մօրէ (այսինքն ի կողմանէ)։ Զպղծեալսն սրբէր առ ի մարմնոյ սրբութենէ (յն. առ մարմնոյ սրբութիւն). եւ այլն։ (Իսկ Ա. Թագ. Բ. 28.)

Ետու տան հօր քո զամենայն զառ ի հրոյն որդւոցն իսրայէլի. իմա՛, զմասն՝ որ ի զոհից։

Առ ի յօրինացն։ Առ յընկերէ։ Առ ի յոյժ բազմութենէն. (Ագաթ.։ Կորիւն.։ Եղիշ.։)

Առ ի յանտանելի հրոյդ. (Անյաղթ բարձր.։)

Զառ ի յինքենէ զխաբեալն. (Խոր. հռիփս.։)

Զառ ի քրիստոսէ աւանդեալ խորհուրդս. (Յհ. իմ. ատ.։)

Զառ ի մարտին հանդիսէ զփախուստ։ Զառ ի յեկնուստ ընծայեալ զգեղդ կենաց. (Նար.։)

Զառ ի չար գազանէ անտի ցրուեալսդ։ Զառ ի մէնջ ընկալեալ խնդրոյ փոյթ. (Շ. թղթ.։)

Զառ ի մօրէ (այսինքն զի ծնէ) զկաղն բժշկելով. (Յճխ. ԺԶ։)

Արտասուօք խնդրեցին զօգնութիւն զառ ի թշնամեաց. այսինքն յերեսաց թշնամեաց. (Ճ. Բ.։)

Եւս եւ զներգոյական.

Լինել լուսաւորացդ առ ի ջրեղէն հաստատութեան երկնին։ Առ ի կատարած աւետարանին իւրոյ. (Ագաթ.։)

Առ ի նորա վարս տեղի գտանել երբէք ոչ կարացին. (Խոր. Գ. 67։)

Զառ ի յընթացսն զնիրհումն. (Նար. ԽԵ։)

Ծանուցեալ զառ ի ծածուկ նետս թշնամւոյն. (Փարպ.։)

Չկարացեալք հանդուրժել առ ի յերկարս. այսինքն ընդ երկար, այլ եւս. (Փարպ.։) նախադր. սեռական խնդրով.

ԱՌ Ի. նախադր. սեռական խնդրով. իբր Վասն. առ. աղագաւ. ի պէտս.

Առ ի զթարախս քերելոյ. (Յոբ. Է. 5։)

Առ ի չգիտելոյ զանցսս նորա։ Առ ի խնդրելոյ զվրէժս ի թշնամեաց. (Իմ. Ե. 12. 18։)

Առ ի մարգարէականն կատարելոյ. (Ագաթ.։)

Առ ի խաւարն ի բաց ի մէնջ փարատելոյ. (Եզնիկ.։)

Առ ի յողջացուցանելոյ զմիտս մեր. (Շ. թղթ.։)

Քաջալերութիւն առ ի յառաջադէմ ընտութեանն. (Կորիւն.) (որ լինի եւ ներրգոյական։)

Հեղուլ զարիւն վասն աստուածային արեանդ, եւ պատարագել առ ի պատարագելոյդ հօր (այսինքն վասն պատարագեցելոյդ). (Ճ. Ա.։)

Նոյն իմաստ պահի եւ ի վարիլն իբր նախդիր. կամ յառնուլն զուղղական խնդիր փոխանակ սեռականի.

Չցաւէ ինչ բնաւ (ընդ բեկումն անօթոյն) առ ի գութ մանկանն. (Վրք. հց. ԻԶ։)

Որք զառ ի քրիստոս զչարչարանս յանձն առեալ համբերեցէք. (Շար.։)

Առ ի չժուժել սրտիցն բարկութեան. (Եղիշ. Գ։)

Առ ի պատիւ։ Առ ի պահպանութիւն. (Ագաթ.։)

Առ ի յապրուստ։ Առ ի յանշուշտ մնացականութեամբ պահիլ. (Յհ. կթ.։)

Առ ի զի՞նչ կատարել գործ. (Լմբ. համբ.։)

Առ ի յոյժ տաժանումն։ Առ ի քննութիւն. (Շ. թղթ. եւ Շ. հրեշտ.։)

Եւ բացառական խնդրով՝ նոյնպէս իբր Վասն.

Հանցէ ի զոհէն զառ ի յիշատակէն նորա (զմասն). (Ղեւտ. Բ. 9. 16։ Ե. 12։)

Անդ եդին առ ի յիշատակէ զսուրսն քարեղէնս. (Յես. ԻԴ. 31։)

Յամենայն զոհից նոցա, եւ յամենայնէ առ ի յանցանաց նոցա, եւ յամենայնէ առ ի մեղաց նոցա. (Թուոց. ԺԸ. 9։)

Առ ի չգոյէ՞ աստուծոյ ի մէջ իսրայէլի։ Առ ի չգոյէ մարդկան։ Առ ի չգոյէ հիւթոյ երկրին. (Դ. Թագ. Ա. 3։ Ես. Զ. 11։ Մտթ. ԺԳ. 5։)

Շատ է գիտել մեզ առ ի փրկութենէ մերմէ (յն. առ ի փրկութիւն մեր) զհայր եւ զորդին եւ զհոգին սուրբ. (Կոչ. ԺԴ։)

Վասն առ ի խրատուէ պարգեւացն ընծայեալք. (Իմ. Ե. 14.) (այսինքն վասն պարգեւաց յառաջ եկելոց ի պատճառս խարտուն։ Գտանի եւ գործիական փոխանակ սեռականի. cf. ՎԱՍՆ։

Առ ի զբարեբախտագոյնսն ի նոցանէն ընդունելով վայելս։ Առ ի յոքնապատիկն վերաբերելով հանդէս։ Առ ի գազանակուր լինելով։ Առ ի հասարակաբար զամենայն սերմանիսն համանգամայն բուսուցանելով. (Պիտ.։)

ԱՌ Ի ԹԱՒԱԼ. cf. ԹԱՒԱԼ.

ԱՌ Ի ԹԱՓ. ԶԱՌ Ի ԹԱՓ. cf. Թ. եւ cf. Զ.

ԱՌ Ի ԿՈՂԵԱԼ, ԱՌ Ի ԿՈՂՄՆ. cf. Կ։

մ. ԱՌ Ի՞Մ.

ԱՌ ԻՄԷ՞. ἴνα τι. ad quid? եւ այլն. Հի՞մ. զմէ՞. առ ի՞նչ. ինչի՞, ինչո՞ւ.

Եթէ ի տանջանաց կասկած չիցէ, ապաշխարութիւն առ ի՞մ իցէ. (Եզնիկ.։)

Առ իմէ՞ իցեն ինձ այն անդրանկութիւնք։ Առ իմէ՞ զգուշացաւ նմա տէր. (Ծն. ԻԵ. 32։ Իմ. Դ. 17։)

Առ իմէ՞ շաղախես։ Առ իմէ՞ շիջուցանէք. (Պիտ.։)

ԱՌ Ի ՅԱՊԱՅ, պայս. cf. ԱՊԱ.

ԱՌ Ի ՆԵՐՔՈՅ, քոյք. cf. ՆԵՐՔՈՅ, Ի ՆԵՐՔՈՅ։

մ. ԱՌ Ի՞ՆՉ.

մ. Առ իմէ՞. ընդէ՞ր. cf. Ի՞ՆՉ, cf. ԶԻ՞ՆՉ։

ԱՌ ԿՈՒՌՆ. cf. ԿՈՒՌՆ։

ԱՌ ՍԱԿԱՒ. Եւ այլն. cf. ՍԱԿԱՒ։

ԱՌ ՍՏՈՐԵԱՒ. եւ այլն. cf. ՍՏՈՐ։

ԱՌ ՎԱՂԻՒ. cf. ՎԱՂԻՒ։

ԱՌ ՎԱՅՐ ՄԻ. cf. ՎԱՅՐ։

ԱՌ ՏՆԻՆ cf. առտնին

ԱՌ ՓՈՔՐ ԻՆՉ. եւ այլն. cf. ՓՈՔՐ։

մ. ԱՌ ՕՐՆ. մ. Որպէս Առ ժամն յայնմ աւուր. եւ Ի նմին աւուր.

Պահել առ օրն հրամայեցին զգուշութեամբ. (Փարպ.։)

Զիւրսն ի մեզ սերմանիս առ օրն համարեսցի. այս ինքն յայնմ աւուր, որ է օր չատաստանի. (ռմկ. օր կուգայ որ, ատենով։) (Նար. ԻԹ։)

ԶԱՌ Ի ԹԱՓ.

Ելցուք ի վերայ նոցա ի կողմանէ ծովուդ զառ ի թափի. (Պտմ. վր.։)

ԱՌ, ի, իւ, ից, իւք. գ. λῆμμα. sumptio, λῆψις, captio, ἀρπαγή, praeda, եւ բայիւ λαμβάνω, summo, assumo. capio, cepi. Առումն. առնուլն եւ առեալ լինելն. գրաւումն. գնումն. ուստի եւ Տուր եւ առ. եւ Առեալ ինչ. յափշտակութիւն, եւ յափշտակեալ ինչ.

Առից զձեզ առիւ։ Վասն առիցն իւրեանց առաւօտնոց. (երեմ. ԻԳ. 39։ Անգ. Բ. 15։)

Հրաման տայ առիւ զիշխանութիւն պառակտելոցն նուազեցուցանել. (Խոր. Գ. 6։)

Անփոյթ արարեալ աւանդիցն յաճախ ի ծախս առից ոչ ի հաճոյս աստուծոյ. (Յճխ. ԻԳ։)

(Եղնգանց) ծայրից մատանցն յետուստ կուսէ ընդդիմահար լեալ՝ սերտեն զառս նոցունց. (Նիւս. բն. ԻԷ։)

Որ յաղթութեան եւ դիւրին առի նշանակ է. (Ոսկ. ես.։)

Սաստիկ պատերազմաւ ի յառ ածին զբերդն. (Ուռհ.) (այսինքն առին, կամ մերձ եղեն յառնուլ։)

ԱՌ, կամ ԱՌ ԱՒԱՐ. Աւարհարութիւն. եւ Աւար. կապուտ կողոհուտ. ապուր. ապուռ. եւ Կահ կարասի.

Յառ յաւար արշաւեալ գաս. (Եզեկ. ԼԸ. 15։)

Զայլ եւս զառ եւ զկահ եւ զկազմած խաղացուցանել ի բաբելոն։ Յառէ եւ յաւարէ պատերազմին զմեհեանն բեղայ զարդարէր. (Եւս. քր. Ա։)

Միայն պատրաստ գտեալ առնուցուն զառն. (Բրս.։)

Ասպատակելով՝ յառի եւ յաւարի հարկանէին զամենայն քրիստոնեայս. (Արծր. վջ։)

Առին զառն եւ զամենայն աւարն, եւ դարձուցին զամենայն գերութիւնն։ Թափեցին զամենայն առն եւ զգերութիւնն. (Ուռհ.։)

Այս են ժամանակք գերութեանց, առից. (Ասող. Բ. 2։)

Առ եւ գերի բազում առեալ։ Զառ եւ զգերի, եւ զկապուտ սպանելոցն. (Լաստ. ԺԱ. ԺԷ։)

adj.

ԱՌ ԵՒ ԱՊՈՒՐ. Իբր Մազապուր.

Միայն ի ձի ապաստան փախուցեալքն զերծան, եւ պաղանաւորք առ եւ ապուրք լերանց վերայ կորեան. (Մովս. կաղնկտ.։)

ՅԱՌ ՅԱՊՈՒՌ. Յափշտակեալ. եւ Յափշտակութեամբ. աւարհարութեամբ. բռնի.

Յառ յապուր աւարէ անտի։ Ժողովեցին յառ յապուռ զյափշտակութիւն աղքատաց. (Մծբ. ԺԵ. ԺԹ։)

Խլել եւ աւարել յառ յապուռ. (Եփր. թագ.։)

ԱՌ ԵՒ ԱՊՈՒՐ. ԱՌ ԵՒ ԱՒԱՐ. cf. ԱՌ, cf. ԱՊՈՒՐ, cf. ԱՒԱՐ.