he;
she;
self;
ես —, myself;
դու —, thyself;
նա —, himself, herself;
ընդ — բարբառել, to say to one's self, to talk with one's self;
յ— գալ, գալ — առ —, to come to one's self, cf. Զգաստանամ;
յ— ամփոփիլ մտաց, to concentrate one's ideas, to collect one's thoughts;
յ— արկանել, to attract, to win, to allure, to draw on, to entice, to gain;
յ— հանել, to snatch away, to possess one's self of, to appropriate;
ինքեան զօրութեամբ, by one's own power or force;
ըստ ինքեան, of oneself.
Տե՛ս. եւ ԻՒՐ, իւրեան. αὑτός, -ή, -ό ipse, -a, -um Էական դերանուն առաւել յերրորդ դէմս, որպէս նա ինքն, նոյն ինքն, անձն իւր.
Ինքն գիտէր զինչ առնելոց էր։ Ինքն գիտէր զինչ առնելոց էր։ Ինքն իսկ խոսեսցի վասն իւր։ Առնու ընդ իւր եօթն այլ այսս արագոյն քան զինքն։ ինքեանք սոքա ասասցեն։ Ինքեանք ընտրեցին զճանապարհս իւրեանց.եւ այլն։
Զինքեանն սպանանէ փեսայ. (Խոր. ՟Բ. 81։)
Կարաց գերազանցել զամնեքումբք ծայրացուցանելով զինքեան հմտութիւն. (Պիտ.։)
Ինքեամբ կերակրեսցէ մեզ. (Արշ.։)
Նոյն ընքեան իսկ նման։ Սոքաընքեաց զներհակն ասեն. (Պղատ. եւթիփռոն.։)
Ինքեան իշխանութեամբ զամենեսեան ապրեցոյց. (Շար.։)
ԱՍԻ եւ զանանձն իրեաց.
ինքն հեղու, եւ տիկքն կորչին. (Ղկ. ՟Ե. 37։)
Յեզր ծովակի միոյ, որոյ աղի են ջուրքն՝ մանունս ունելով ձկունս յինքեան. (Խոր. ՟Ա. 10։)
Աղբերք մշտաբուղխ՝ ինքեանք ի նմին յորդութեան կան. (Եզնիկ.։)
Ստիպին պնդենինքեանք զինքեանս (ջուրքն) ելանել զեղուլ ընդ երկիր ծաւալել. (Վեցօր.։)
ԻՆՔՆ. յամենայն դէմս, որպէս Ես ինքն, դու իմքն, եւ այլն. Տե՛ս եւ ԱՆՁՆ իմ, քո, նորա։
ԻՆքեանք ի նմին կաւոյ եմք. (Յոբ. ՟Դ. 19։)
Մի, աղաչեմք, մի՛ այսպէս չարաչար յաղագս ինքեանց խորհեսցուք, եւ մի՛ ի մեզ ինքեանս մխեսցուք սուր. (Դիոն.։)
Յիս ինքն զորացաւ. (Նար. եւ այլն։)
Զքեզ ինքն նախ քան զվտանդն բժշկեա՛։ Քեզ ինքեան աստուած զպարգեւզփրկական դեղն. (Ածաբ.։)
նոյն ինքն զդժոխս աւերեցեր. (Շար.։)
Զքեզ ինքդասէ արարի դատաւոր կամաց քոց. (Խոսր.։)
Զաստուծոյ մարդասիրութիւնն ի մէնջ յինքեանց ի բաց փակեցաք. (Առ որս. ՟Ե։)
ԻՆՔՆ. իբր Ինքեանք. գ.
Յինքն արկանէին զազգատոհմսն. (՟Բ. Մակ. ՟Ը. 1։)
Զիա՞րդ ինքն ոչ յինքանց ակն ածեն. (Վեցօր.։)
ԻՆՔՆ. ա. որպէս Նոյն. բուն, հելլենաբանութեամբ. ասըլ.
Տեղին ինքն ժառանգեաց զազգին խոտորութիւն. (՟Բ. Մակ. ՟Ե. 20։)
Ի նմին ինքն ի պետրոսէ. (Սարգ. եւ այլն։ Տե՛ս ՆՈՅՆ ԻՆՔՆ։)
Ինքն տէրն մեր. ինքն քրիստոս. ոչ է ի մեզ ածական, այլ գոյական՝ որ ունի զբացայայտիչ, իբրու Նա ինքն։
ԻՆՔՆ ԱՌ ԻՆՔՆ. ԻՆՔՆ ՅԻՆՔՆ. որպէս Անձամբ ցանձն. առանձինն. ինքնին. ինքնիրեն, ինքիրմէն.
Եկեալ ինքն առ ինքն՝ ասէ։ Ասէր ինքն առ ինքն. (Վրք. հց. ձ։)
ինքն յինքն խորհուրդ ինչ կալաւ. (Կիւրղ. ծն.։)
ՅԻՆՔՆ ԳԱԼ. Զգաստանալ. խելաբերիլ. սթափիլ. ի միտս լինել.
Առնն միտք յինքն եկին. (՟Գ. Մակ. ՟Բ. 12։)
Ի մէջ գիշերին յինքն եկեալ անտովն, եւ զարթուցեալ որպէս ի քնոյ. (Աթ. անտ.)
ԳՆԱԼ ՅԻՆՔԵԱՆ կամ ՅԻՆՔԵԱՆՍ. Երթալ առ իւրսն. գնալ ի տեղի իւր.
Դաւիթ գնայ յինքեան. (Նախ. ՟ա. թագ.։)
Էառ դաւիթ զգեղարդն եւ զկուժ ջրոյն ի սնարից նորա, եւ գնացին յինքեանս. (՟Ա. Թագ. ՟Ի՟Զ. 12։)
ԻՆՔԵԱՄԲ. որ եւ ԻՆՔԵԱՄԲ ԻՆՔԵԱՆ. ԻՆՔԵԱՆՔ ԻՆՔԵԱՄԲՔ. որպէս մ. Ինքնին. անձամբ անձին.
Ինքեամբ բարձեալ ունէր զխաչափայտն. (Զքր. կթ.։)
Եթէ դսրովեսցի սաստկապէս, ինքեամբ ինքեան վկայէ. (Նար. լ։)
Երթալ հասանեն ինքեան վկայէ. (Նար. լ։)
Երթեալ հասանեն ինքեանք ինքեամբք ի հարթ եւ ի միատարր տեղի. (Վեցօր.։)
ԻՆՔՆ ԸՍՏ ԻՆՔԵԱՆ. իբր մ. իւրով նութեամբ. ըստ բնութեան իւրում. յէուէ իւրմէ. էապէս. տիրապէս. իւրեւ. ինքնին.
որչափ ինչ ժամանակս ինքն ըստ ինքեան մնայ. (Անյաղթ պորփ.։)
Եւ ո՛չ մի բնութիւն ինքն ըստ ինքեան բաւեալ լինի՝ անապատ լեալ յառ ի նմանէ փրկութենէն. (Արիստ. աշխ.)
Ինքն ըստ ինքեան փանաքի եւ տկար է զօրութեամբ (մարդս)։ զմիաւորեալն ինքն ըստ ինքեան բաժանէր ջուր. (Պիտ.։)
նախանձն ինքն ըստ ինքեան չար է. (Սարգ. ՟ա. պ. ՟Ե։)
ԸՍՏ ԻՆՔԵԱՆ. ի փիլիսոփայական բանս նշանակ է բնութեան, գոյացութեան. որում հակակայի Ըստ պատահմանն.
Անանջատականացն են որ ըստ ինքեանց են եւեն որ ըստ պատահմանց. զանանջատականն աստուստ բաժանէ ի գոյացութիւն եւ ի պնտահումն. քանզի ըստ ինքեան ասելով՝ զգոյացութիւն նշանակեաց. քանզի սովորութիւն է արիստոտելի զբնութիւն ըստ ինքեան անուանել, որպէս ինքնագոյ. իսկ ըստ պատահմունքն ոչ առեալ լինինի գոյացումն բանի. (Անյաղթ պորփ.։)
ԸՍՏ ԻՆՔԵԱՆ. իբր մ. Ինքնին. առանձինն.
Զատեցաւ յայլոցն, եւ ներողութիւն եղեւ նմա՝ ըստ ինքեան ագանել. (Ոսկ. գծ.։)
Զոր ինչ ըստ ինքեան ոչ կարէ վճարել ոք, ի ձեռն այլոց վճարէ. (Բրսղ. մրկ.։)