to reign, to rule, to govern, to be master;
to be in power, to have power or authority;
to presume, to take the liberty, to dare;
— կրից՝ ախտից, to master, to dominate, or command one's passions;
— մտաց ուրուք, to hook, to lay one's hand on some one, to influence the thoughts and actions of some one.
եւ ն. ἅρχω impero, principatum ero ἑξουσιάζω potestatem habeo. Իշխան լինել, եւ ունել եւ վարել զիշխանութիւն. տիրել՝ իրօք կամ նմանութեամբ.
Իշխեցէ՛ք ձկանց ծովու, եւ թռչնոց երկրից, եւ ամենայն անասնոց, եւ ամենայն երկրի։ Իշխել տուրընջեան եւ գիշերոյ։ Ահաւադիկ է այրն՝ զորմէ ասացի քեզ, եթէ նա իշխեսցէ ժողովրդեան իմում։ Ոչ իշխեցից ես ձեզ, եւ ոչ իշխեսցէ ձեզ որդի իմ, այլ տէր իշխեն նոցա.եւ այլն։
Իշխելոց իցէ ամենայն վաստակոցն իմոց զոր վաստակեցի։ Եւ որ իշխենն նոցա բարերարք կոչին։ Կին՝ մարմնոյ իւրում ոչ իշխէ, այլ այրն. նոյնպէս եւ այրն իւրում մարմնոյ ոչ իշխէ, այլ կինն. եւ այլն։
Յաղջկանէ միոջէ իշխելոյ կողմանցն այնոցիկ. (Խոր. ՟Բ. 16։)
իշխեցին ամբոխից եւ տիրեցին ժողովրդոց։ Չիք իմ թագաւոր առ իշխել շնչոյս բաց ի քէն քրիստոս. (Նար.։)
ոմանք իշխեն եւ իշխին, որպէս բարկութիւն. քանզի բարկութիւն իշխի ի բնէ, եւ իշխէ ցանկութեան. (Սահմ. ՟Ժ.)
Քանզի կոչիմ իշխան հայոց, բայց ես իշխիմ յախտից իմոց. (Հեթում ոտ.։)
ԻՇԽԵԼ. գ. τολμάω audeo, praesumo δύναμαι possum, valeo Համարձակիլ. վստահիլ. ձեռներեց լինել. յանդգնիլ. ժպրհիլ. եւ Կարել. զօրել. բաւել. նետւիլ, կրնալ.
Ու՞ր է որ իշխեաց առնել զիրսս զայս. (Եսթ. ՟Է. 5։)
Իշխեցին ծառայքն ի վերայ մեր ի պատերազմ. (Յուդթ. ՟Ժ՟Դ. 8։)
Իշխէր ի ներքս արկանել. (՟Բ. Մակ. ՟Դ. 2։)
Ոչ իշխէր ոչ հարցնել, կամ ոչ ոք իշխէր հարցնել։ Ոչ ոք իշխէր հայել։ Ոչ իշխեմ խօսել ինչ։ Իշխէ. ոք ի ձէնջ. եւ այլն։ Կամ իշխեն ըստ կամս իւրեանց երթալ ուրեք, եւ կամ գործել, եւ ոչ իշխեն անցնել զհրամանաւ թագաւորի. (՟Ա. Եզր. ՟Դ. 11։) (յն. ո՛չ կարեն, եւ կամ այլազգ։)
Տէրն մահու եւ կենաց եւ՛ կարճել իշխէ զհրամանն իւր, եւ երկայնել. (Եզնիկ.։)
Կինն իշխէ մեկնել. աստուծոյ կարօղ է. (Կանոն.։)
ԻՇԽԵՑԵԱԼ, ցելոյ. որ է ընդ իշխանութեամբ. հպատակ.
Ազատք ի լծոյ, իշխանականք, եւ ոչ իշխեցեալք. (Նար. ՟Լ՟Գ։)
Հրաման տայ ... գործաւորաց յասորեստանեաց. եւ յայլոց իշխեցելոց. (Խոր. ՟Ա. 15։)
Ամենայն իշխանօք եւ իշխեցելովք. (Պիտ.։)
Այսոքիկ զիշխանաց եւ զիշխելոց նշանակեն. (Վահր. յայտն.։)
Իշխանաց յոգտութիւն իշխեցելոց (խորհել). (Փիլ. ՟ժ. բան.։)