that;
որ զի, that, in order that, so that;
since, as;
կարծեմ որ գայ, I believe that he will come;
որ թէպէտեւ նոքա վեհք են, although they are superior.
Տե՛ս եւ զհամառօտեալն՝ Ո, ոյր, ում, ոյք, ոյց. ) ὄς, ἤ, ὄ qui, quae, quod. Դերանուն յարաբերական՝ գոյական. որ, ան որ. օ՛ քի. (լծ. յն. օս, ի, օ. լտ. քուի՛, քուէ՛, քուօ՛տ).
Ի մէջ ջրոյն՝ որ ի ներքոյ հաստատութեան, եւ ի մէջ ջրոյն՝ որ ի վերոյ հաստատութեանն։ Փայտ պտղաբեր՝ առնել պտուղ, որոյ սերմն իւր ի նմին։ Լցէ՛ք զջուրսդ, որ ի ծովս։ Ամենայն սողնոց որ սողին։ Եւ որ ուտէն զիս, եւ նա կեցցէ վասն իմ (իբր՝ որ ոք, որ միանգամ)։ Որում խնդրէ ի քէն՝ տո՛ւր (այսինքն այնմ, որ)։ Քաղցր է տէր՝ որոց սպասեն նմա։ Պատասխանի տարցուք որոց առաքեցինն զմեզ (այսինքն այնոցիկ), եւ այլն։
Ծանիցեն զքեզ, յորոց վերայ մեռաւ դու. (Ագաթ.։)
Յօդիւ գուն ուրեք.
Ո՞չ որումն բժշկեցաւն ի լեգեւոնէն, աասացի՝ թէ փառաւորէ՛ զաստուած. (Ոսկ. ես.։) այսինքն այնմ՝ որ։ (Զայլ բազմապատիկ առմունս տե՛ս ի Քերականութիւնս։)
Իբր ածական՝ զոյգ ընդ յարաբերելի գոյականի. ուր ուղղականն եւ հայցական, կամ նախդիրիւ տրականն գու ուրեք վարի ի մեզ՝ որպէս պարզ հելլենաբանութիւն եւ լատինաբանութիւն. իսկ այլ հոլովք են միաբան ընդ հայկաբանութեան. ըստ որում դիւրաւ որոշին ի պարզ յարաբերականէն։
Օրինակ առաջնոյն.
Որ գործ զանձն եւ զարեաց աշխարհ վատանուն առնէ։ Որ մատեանքն ի մծբնայ էին փոխեալ անդր։ Որ վարք՝ օրէնք ամենայն հայաստանեայց տուաւ։ Զոր փրկութիւն։ Զոր բանս իբրեւ լսէր սպարապետն։ Զոր կատարումն ոչ ունէր օրէնն։ Զոր զկերպարանս անցիցն։ Յոր կերպարան օրինակութեան։ Յոր խունկ հաճութեան։ Յոր աղաչանս նայեցեալ. (Փարպ.։ Խոր.։ Մագ.։ Պիտ.։ Բուզ.։ Նար. ստէպ։)
Մանեայ այրք, յոր յայրի յետոյ բնակեցաւ եւ սուրբն գրիգորիոս. (Խոր.։ ՟Բ. 88։)
Օրինակ երկրորդին.
Յորում վայրի։ Զորմէ ազգէ մովսէս ինչ ոչ ճառեաց։ Որով բանիւ աւետարանեցի ձեզ եւ այլն։
Որով թուով ժամանակս սկսանի։ Որով հրով հրդեհին։ Որոյ յուսոյ սպասեալ։ Վասն որոյ բանից արտաքս ընկեցաւ։ Որում պատուի տենչացեալ։ Որով յուսով վստահացաւ։ Յորոց նեղութեանց չարաչար ճնշեալ։ Յաղագս որոյ սիրոյ եւ զմեր բնութիւնս զգեցաւ. (Եղիշ.։ Արշ.։ Յհ. իմ.։ Խոսր.։ Նար.։)
Անխտիր գոյական կամ ածական ճանաչի, երբ ընդ մէջ յարաբերականի եւ յարաբերելւոյ անկցին այլ բառք՝ վայելուչ հայկաբանութեամբ. իբր բացայայտիչ զոյգ ընդ բացայայտելին.
Որ եւ սկսան սիւնք եկեղեցւոյ։ Որ թէպէտ եւ նոքա վեհք են բնակութեամբ։ Յորս ոչ հաճի աստուած յայնպիսի պտղաբերութիւնս աղօթից։ Եթող զնա զտախտակն. յորոյ վերայ տախտակի գծագրեալ էին։ Որով մանաւանդ պտղաբերութեամբ աստուած զուարճանայ. (Կորիւն.։ Նար.։ Խոսր.։ Մագ.։ Ածաբ.։)
ԶՈՐ ՕՐԻՆԱԿ. այսինքն՝ Ըստ որում օրինակի, որգոն, որպէս. է պարզ հելլենաբանութիւն, ὄν τρόπον quemadmodum. բայց սովորական լեալ ի մեզ. տե՛ս ի կարգի Զ տառին։
ՈՐ ՕՐ. Յայնմ աւուր՝ յորում, ոճ է հայկական եւեթ. ան օրն՝ որ. զոյգ ընդ թ. օ կիւն քի, այսինքն օլ կիւնտէ քի.
Որ օր լուան ապաքէն զմէնջ, արտասուք բազում հեղան։ Որ օր զհիմն արկանիցէ, զանդրանիկ որդին թաղիցէ. եւ որ օր կատարեսցէ կրտսերն, բոլոր միջոց շինուածոյն ընդ անիծիւք մնասցէ. (Եղիշ. ՟Ե. եւ Եղիշ. յես.։)
Մի՛ այս օր միայն, եւ մի՛ այն օր միայն, որ օր լսեմք. (Ոսկ. յհ. ՟Ա. 1։)
անհոլով յարաբերական՝ զօրութեամբ հոլովելի, իբր աշխարհիկ ոճով.
Չի՛ք ազգ, որ (այս ինքն որոյ, ոյր) ոչ իցեն իրաւունք ի դատաւորաց. (Յճխ. ՟Ը։)
Այլ վասն որ ասէքդ (այսինքն այնր՝ զոր), եթէ միաբանեա՛ ընդ մեզ. (Փարպ.։)
Վասն նամակին՝ որ (այսինքն զոր) քո ի մեր աշխարհս տուեալ էր. (Եղիշ. ՟Բ։)
Զի՛նչ շնորհս՝ որ տայ քեզ աստուած. (Վրք. հց. ՟Ի՟Զ։)
Մինչեւ յօրն, որ (այսինքն յորում) ամենայն խորք ի վեր գան. (Նար. երգ.։)
ՈՐ ԷՆ. cf. Է, եւ ԵՄ, ես, է։
ՈՐ, ՈՐ. իբր Է որ, էր որ. է զի, էր զի.
Ժողովեցին որ շատ, եւ որ սակաւ։ Որ ի ներքս, որ արտաքս։ Զտուփսն, որ ոսկի՝ ոսկի, եւ որ արծաթի՝ արծաթի։ Որ զբարձամբք լերանցն, որ զձորձովք եւ զխորովք եւ զդաշտիւք։ Եւ զայլսն, զորս ի տախտակս, եւ զորս յայլ ինչ ի կահէ անտի. եւ այլն։
Հանապազօր մեղանչեմք, որ խորհրդով, որ բանիւ. որ լսելով, որ տեսանելով. (Յճխ. ՟Ժ՟Թ։)
ԶՈՐՍ՝ ՈՐՔ. ՔԱՆ ԶՈՐՍ՝ ՅՈՐՈՑ. այս ինքն Զայնոսսիկ՝ որք կամ յորոց. (ոճ անպէտ)
Տանին մերձ ի ճշմարտութիւն զորս՝ որք սրբազանից գրոց ոչ են անհաւանք։ Այլ իմն (է) չորեքդեղեանն քան զորս՝ յորոց շարակային. (Պարապմ. ՟Լ՟Թ։ Նիւս. բն.։)
ՈՐՈՎ իբր Որովհետեւ. ἑφ’ ὄτι, ἑφ’ ὄσον, quoniam, quandoquidem. շիւնքի.
Զի՞նչ կամիս, որով ողջացարն. (Վրք. հց. ձ։)
Ազնիւ ծառայ բարի եւ հաւատարիմ. որով ի սակաւուդ հաւատարիմ եղեր, ի վերայ բազմաց կացուցից զքեզ։ Որով ոչ ցուցէք յեղբարս զսէրն, երթա՛յք ի խաւարն արտաքին, եւ այլն. (Յճխ. ստէպ։)
ՅՈՐՄԷ. իբր Յորմէ հետեւ։ (Վրք. հց. ՟Ե. ձ։)
ԸՍՏ ՈՐՄԷ. իբր Ըստ նմին, եւ յետ նորա կարգաւ.
Ըստ որմէ եւ երկրորդ դասն երեւէր կարգեալ յարմարակայ յօրինուածով. (Պիտ.։)
ԸՍՏ ՈՐՈՅ, կամ ԸՍՏ ՈՐՈՒՄ. իբր Ըստ այնմ մասին՝ որ. տեսականաբար. կրկնաբար.
Չար՝ ըստ որոյ իցէ չար, ոչ իրիք է ծնողական կամ սնուցողական կամ ապրեցուցողական։ Գիտէ աստուած զչար՝ ըստ որում է բարի. (Դիոն. ածայ.։)
ՅՈՐՈՑ. իբր Որովհետեւ.
Ինքն լաւ է քան զպաշտամունս իւր, յորոց ինքն կենդանի է, եւ նոքա ոչ երբէք. (Իմ. ՟Ժ՟Ե. 17։)
ԱՅՆ՝ ՈՐ. cf. ԱՅՆ.
ԸՍՏ ՈՐՈՒՄ. Տե՛ս զկնի բառիդ ԸՍՏ։
ՈՐ, որո՛յ, եւ այլն - Ո՞Ր կամ Ո՛Ր. τίς; qui, quae? τί; quid? Հարցական անուն կամ անորիշ հարցական, իբր Ո՞ր այն ոք կամ ինչ. որպիսի՛, զինչպիսի. ո՞րը. հանկը. եւ ի՞նչ.
Ո՞ր որդի է, զոր ոչ խրատիցէ հայր։ Քննէին յորո՛ւմ եւ յորպիսի՛ ժամանակի գուշակէր ի նոսա հոգին քրիստոսի։ Ո՞ր պատուիրանն է մեծ։ Որո՞վ իշխանութեամբ առնես զայդ։ Ոչ գիտէք՝ յորո՛ւմ ժամու տէրն ձեր գայ։ Ոչ գիտէք որո՛յ հոգւոյ էք։ Որո՞վ զօրութեամբ կամ որո՞վ անուամբ։ Յորո՞ց օրինաց։ Զպատուիրանս. ասէ ցնա. զո՞րս. եւ այլն։
Զորմէ՞ օրէ ասիցէ։ Ըստ որո՞ւմ օրինակի։ Գիտէ զիւրաքանչիւր ոք ըստ կարգի, եթէ ո՞ր ըստ որմէ՞ իցեն. (Իսիւք.։)
Զո՞ր ինչ յարարածոցն բարի կարծիցեն, եւ զո՞ր չար։ Եթէ ինքեանք դիւի զոհս մատուցանեն, որո՞վք երեսօք զդիւապաշտսն հալածիցեն. (Եզնիկ.։)
Ո՞ր զօրագլուխ յորմէ՞ կողմանէ մտանիցէ։ Վասն ո՞ր արդար վաստակոց։ Զո՛ր օրէնք տէրս ձեր ունի, զնոյն եւ դուք կալարուք։ Յո՛ր դէմս ծածկեցէքն, դուք ձեզէն քաջ գիտէք. (Եղիշ.։)
Ո՞ր ձեւով։ Յո՞ր տգեղութենէ. (Արշ.։ Նար. երգ.։)
Ընդէ՞ր դատես դու զմարդասպանս, կամ զո՛րս ոմն (այս ինքն զո՛ ոք իցէ) ի չարագործաց. (Վրք. հց. ՟Ժ։)
Եւ զայս առ ո՞ր (այս ինքն առ ի՞նչ) ասիցեմ. (Ոսկ. ՟ա. թես. ՟Ա։)
Ո՛Ր ԵՒ. Ո՛Ր ԵՒ ԻՑԷ. ՈՐ ԻՆՉ, ՈՐ ԶԻՆՉ ԵՒ, եւ այլն. ὄσος, -η, -ον, -α quantus, -a, -um;
quisquis, quidquid τυχών quilibet. Ո՛ ոք եւ իցէ. զի՛նչ եւ իցէ. ո՛վ որ ըլլայ, ի՛նչ որ.
Ժողովեցին զամենեսեան՝ զո՛րս եւ գտին, զչարս եւ զբարիս. (Մտթ. ՟Ի՟Բ. 10։)
Փիլիպպոս զներքինին յո՛ր եւ իցէ ջուր մկրտեաց։ Ո՛ր ինչ անօթով եւ ի ձեռն գայցէ՝ կատարեն զկարգն. (Յհ. իմ. ատ.։)
Որ ի՛նչ օրինակաւ եւ է, նուաճեալ զորեարն. (Փարպ.։)
Արարին ընդ նա՝ զոր ինչ կամեցան։ Ուսուցէ՛ք նոցա պահել զամենայն, որ ինչ պատուիրեցի ձեզ։ Պատմեա՛ նոցա, որ ինչ միանգամ տէր արար քեզ։ Զոր ինչ խնդրիցէք յանուն իմ, արարից զայն։ Զոր ինչ ծախեսցես ի դա, հատուցից քեզ։ Որ զի՛նչ ասիցէ ձեզ, արասջիք։ Պատմեաց համան՝ որ զինչ անց ընդ նա։ Վասն ամենայնի որ ինչ կամէր, եւ որ զինչ խորհեցաւ.եւ այլն։
Դուք վասն որո՛յ իրիք եւ կամիք՝ աղաչեցէ՛ք. (Խոր. առ արծր.։)
ՈՐ ՄԻԱՆԳԱՄ. ὄσος, ὄστις quicumque. որ ոք, եւ որ ինչ.
Որ միանգամ մերձեցանն՝ փրկեցան։ Զորս միանգամ գտանիցէք, կոչեցէ՛ք ի հարսանիսս։ Զամենայն զոր միանգամ կամիջիք.եւ այլն։
ՈՐ ՈՔ. գ. Որ, յարաբերական՝ եւ անորիշ հարցական. որ միանգամ. ո՛վ որ.
Որ ոք զամենայն օրէնսն պահիցէ.եւ այլն։
Որ ոք խնդրէ ի քէն, տո՛ւր.եւ այլն։
Ո՞Ր ՈՔ. ա.գ. Հարցական. Ո՞. ո՞ր. ո՞րը.
Ո՞ր ոք ի սոցանէ բարի թուեցաւ քեզ։ Ո՞ր ոք եղբայր նախ եկեսցէ, վերի՞նն՝ եթէ ներքինն. (Վրք. հց. ՟Գ. ՟Դ։)
ԵՒ ՈՐ Ի ԿԱՐԳԻՆ. ԵՒ ՈՐ ԱՅԼ. իբր Եւ այլն. եւ որ ինչ զկնի. այլովքն հանդերձ.
Առաջինս եւ երկրորդս եւ երրորդս, եւ որ ի կարգին։ Ումեմն բան իմաստութեան, ումեմն թարգմանութիւն լեզուաց, եւ որ ի կարգին. (Խոր. ՟Բ. 7։ Պիտ.։)
Եւ որ այլն եւս։ Եւ որ այլ բարի խոստմունք։ Եւ որ ինչ ի կարգին յորդորականք։ Եւ որ ի կարգին։ Եւ որ ինչ ի կարգին՝ աստուածութեանն նորա պատմին փառք. (Արշ.։)
ՈՐ ԻՆՉ. cf. ՈՐ 2, եւ Ինչ։
ՈՐ ԿԱՆՍ. ա.գ. ἑνεστῶτα instantia haec, praesentia. Որ ինչ իրք կան ի միջի. ներկայքս. առաջիկայ իրք կենցաղոյս.
Ո՛չ որ կանս, եւ ո՛չ հանդերձեալքն։ Եթէ՛ որ կանս, եթէ՛ հանդերձեալքն. (Հռ. ՟Ը. 38։ ՟Ա. Կոր. ՟Գ. 22։)
ՈՐ ՄԻԱՆԳԱՄ. cf. ՈՐ 2, Միանգամ։
ՈՐ ՈՔ. cf. ՈՐ 2, եւ ՈՔ։
ՅՈ՞Ր ՍԱԿՍ. իբր յո՞յր սակս. Առ ի՞նչ. ընդէ՞ր. վասն է՞ր.
Յո՞ր սակս առնէր։ Եւ յո՞ր սակս. զի փրկեաց զմեզ, եւ այլն. (Եզնիկ.։ Խոսր.։)
իբր աշխարհիկ ոճով. Զի. թէ. որպէս զի. մինչ զի. որ. քի. ὄτι quod, quia.
Աղաչէին, որ զայս ողջ անարատ յիւրաքանչիւր աւանդատուս հասուցանել մարթասցեն. (՟Բ. Մակ. ՟Գ. 15։)
Վկայեն մեզ երկինք եւ երկիր, որ ոչ երբէք հեղգացեալ եմք յարքունի վաստակս։ Գունդ կազմէին՝ որ զնոսա շկօթակ արասցեն։ Ցուցանէր եւ զերկպառակութիւն զօրացն, որ բազում ազգք բաժանեցան ի սիրոյ թագաւորին. (Եղիշ. ՟Բ. ՟Ը։)
Այնպէս սիրեաց աստուած զմարդիկ, որ եւ զաստուածութեանն պատիւ եւ զփառս շնորհեաց մեզ. (Յճխ. ՟Բ։)
Զի՞նչ մեղաք, որ այսպէս կորնչիմք։ Գիտեմ որ պսակեցան, եւ զարքայութիւնն ժառանգեցին։ Գիտեմ որ կամիք լսել։ Զի՞նչ եղեւ քեզ, որ այդպէս աշխարես։ Ակնունիմ առ աստուած, որ եւ մի բան ի հրամանաց քոց ոչ խափանեսցի։ Է ճշմարիտ՝ որ ունայնութիւն է կենցաղս։ Զսէր եւ զերկիւղ բնութիւն արա՛ քեզ, որ ընդ վայր չաշխատիս. (Ճ. ՟Բ. եւ Ճ. ՟Ժ.։ Լաստ. ՟Ժ՟Զ։ Վրք. հց. ՟Ը. ՟Ի՟Զ։)
Սատանայ ջանայ խափանել զաղօթս, զի գիտէ որ յաղօթից մերոց ինքն հալածի. (Շ. նախերգ. հւտ. խոստ.։)
Եւ այս նախախնամաբար, զի մի՛ լիցի որ զպտղաբերս հարկանիցեն. (Մխ. առակ.։)
Լինի երբեմն՝ որ առանց ջանի իւրովի գայ զղջումն, եւ լինի՝ որ բազում ջանիւ ոչ կարես արտասուել. (Անան. զղջ.։)
ՈՐ ԶԻ. շ. Որպէս զի. եւ Որպէս այն թէ.
Ձկտեցոյց տարածեաց դատաւորն (աստուած) զհարցանելն ի վերայ ամենեցուն, որ զի որսասցի ի նոսա զյանցուցիչն ամենեցուն. (Եփր. ծն.։)
Ե՛կ, զի ուտես. ո՛չ ասաց, որ զի ուտեմք։ Բերեմք օր ըստ օրէ զպէտս քո. որ զի աղօթես ի վերայ մեր։ Աղօ՛թս արա ինձ, որ զի երթայց ի տեղի իմ։ Ուրախութեամբ լի եղեւ, որ զի թէ մատոյց աստուծոյ պատարագ ի պտղոյ իւրմէ. (Վրք. հց. ՟Զ։)
ՈՐ ԶԻ, ՈՐ ԶԻՆՉ. եւ այլն. cf. ՈՐ 3։