eyes, sight, look;
աչս արկանել՝ արձակել, to cast eyes upon, to desire;
ըստ աչս դատել, to judge by first sight;
յաչս դնել, to despise;
առ աչս հայել, to pay respect to persons;
յաչաց հանել, to render odious;
յաչաց ելանել, to be in disgrace, to lose the good graces of any one;
առ աչօք, fantastical, fanciful, chimerical;
visibly;
առ աչօք ինչ՝ տեսիլ՝ երեւոյթ, spectre, phantom, ghost, vision, illusion;
կալ աչաց, to become blind, cf. Կուրանամ;
աչս առնուլ, cf. Աչառեմ;
թերաբաց —, half-closed eyes;
յաչս դնել, to be bold, to brave, to defy;
— յարտասուս, tears in the eyes, weeping;
զաչս ի վայր արկանել, to lower the eyes;
ցաւ աչաց, cf. Աչացաւ, cf. Աչացաւութիւն.
ὁφθαλμός. oculus, ὅμμα, ὅψις, aspectus, facies որ եւ ԱԿՆ. (լծ. ար. ա՛յն, լտ. օ՛գուլուս թ. կէոզ. սանս. աքշի իսկ ի լեզու սլաւեանց օգօ է ակն, եւ օ՛չի աչք) Գործարան տեսութեան. տեսանելիք։ cf. ԵՐԵՍՔ։
Հաճոյ աչաց հայելոյ։ Աչք գեղեցիկ։ Որոց եւ ոչ աչաց պիտանութիւն էր առ ի տեսանել։ Աչօք բացօք. եւ այլն։
Տեսութիւն աչացն հաւատարմագոյն է քան զլուր ականջաց։ (Սարգ. ՟ա. յհ. ՟Է։)
Լա՛ւ է կոյր աչօք քան կոյր մտօք. (Եղիշ. ՟Բ։)
Աչից. (Սարգ. յկ. ՟Ժ՟Ա։ Լմբ. պտրգ. եւ Լմբ. սղ.։ Երզն. քեր.։)
Աչք նորա նման է աչից (տպ. աչաց) ալեքսիանոսին իմոյ. (Վրք. հց. ՟Ժ՟Դ։)
Ասացից արդեօք զայս՝ զաչից մծագոյն բարի։ Յաղագս աչից յառաջագոյնսն ասացաւ. (Պղատ. տիմ.։)
ԱՉՔ ասի նմանութեամբ եւ Տեսութիւն հոգւոյ, ճանաչումն, կամ միտք առաջնորդական. առաջնորդութիւն, այցելու, եւ այցելութիւն. աչալուրջ. աչալրջութիւն. կամք, հաճոյք. եւ այլն.
Աչք էին կուրաց. (Յոբ. ՟Ի՟Թ. 15։)
Բաց են աչք մտաց մերոց։ Հոգւոյն բնաւ չիք իսկ աչք. (Եղիշ. ՟Ը։)
Տեսանեմ աչօք մտացս։ Ուղիղ աչօք հայել ի ծառայս։ Տեսանել այլոյ աչօք. (Փարպ.։)
Իմացականիս աչաց է տեսանելի. (Լմբ. էր ընդ եղբ.։)
Յաչս բերել, կամ կերպացուցանել. այսինքն ի միտս. (Նար. ՟Հ՟Գ. եւ ՟Ի՟Թ։)
Զի՞ բնաւ պիտոյ են աչք օտարոտիք ի մեր վկայութիւն. (Ոսկ. յհ. ՟Ա. 2։)
Այր իւրաքանչիւր զհաճոյս աչաց իւրոց առնէր. (Դտ. ՟Ժ՟Է. 6։) cf. ՀԱՃՈՅ, cf. ԲԱՐՒՈՔ, cf. ԹՈՒԻ, եւ այլն. եւ cf. ԱՒԱԳ ԱչՔ։
ՅԱՉՍ. (յորմէ կազմի բառդ ԱՌԱՋԻ) իբր Յանդիման աչաց, մարմնոյ, կամ հոգւոյ, եւ կամաց, հաճոյից եւ այլն. ռմկ. առջեւը. որ եւ իբր Առ համեմատութեամբ, առ նովաւ,
Բարի ես դու յաչս իմ։ Յաչս նախարարացն ոչ թուիս դու բարւոք։ Ուղիղ էր բանն յաչս ամենայն ժողովրդեանն. եւ այլն։
Յաչս ձեր մեռեալ էին. (Ագաթ.։)
Եւ եղեն զարմանալիք մեծապէս յաչս ամենեցուն. (Բուզ. ՟Դ. 9։)
Գարշելիք համարեալ էին յաչս եգիպտացւոցն։ Խոտանք յաչս տեսողացն երեւեսցին. (Պիտ.։)
Յաչս այնր ապաշխարութեան՝ մերս որպէս ստուեր է։ Յաչս այնր խնդրուածոց՝ մերս որպէս նմանութիւն է. (Եփր. ի նին.։)
Կարող է զայնոսիկ՝ որ զմեզ յաչսն դնեն, սատակել. (Բ. Մակ. ՟Ը. 18.) իմա՛, որպէս ռմկ. աչք տնկօղ, կամ կամեցող վնասել. իսկ յն. զեկեալսն ի վերայ մեր։
Որ զաշխարհս յաչս դնէին. (Բ. 22.) յն. վեր ի վայր առնէին, կամ աղարտէին։
ԶԱՉՍ ԱՄԲԱՌՆԱԼ կամ ՀԱՄԲԱՌՆԱԼ եւ այլն, ստէպ ի սուրբ գիրս. այսինքն ի վեր հայել. աչքը վեր վերցնել, նայիլ։ cf. ԱՄԲԱՌՆԱԼ, cf. ՀԱՄԲԱՌՆԱԼ։
ԱՉՍ ԱՌՆՈՒԼ. Աչառել, ակն առնուլ.
Ասեն աղքատք, թէ աստուած մեծատանց աչս առնու. (Մանդ. ՟Դ։)
ԱՉՍ ԱՐՁԱԿԵԼ, կամ ԱՐԿԱՆԵԼ. իբր Յառիլ աչօք եւ ցանկալ. աչք տնկել կամ զարնել. կէօզ տիքմէք.
Մի՛ ինչ աչս արձակէք դուք յաւար։ Արձակեաց զաչս իւր զհետ հոմանեաց. եւ այլն. (՟Ա. Մակ. ՟Դ. 17։ Եզեկ. ՟Ի՟Գ. 5. 20։ Առակ. ՟Ժ՟Է. 20։)
Արկ կին տեառն իւրոյ զաչս իւր ի վերայ յովսեփայ. (Ծն. ՟Լ՟Բ. 7։)
ՅԱՉԱՑ ՀԱՆԵԼ, ԵԼԱՆԵԼ. Անհաճոյ առնել, լինել. աչքէ հանել, էլլալ.
Յաչաց հանէին զնա։ Շատից յաչաց ելանէին. (՟Ա. Մակ. ՟Ժ՟Ա. 5. 11։ ՟Գ. Մակ. ՟Գ. 3։ ՟Ա. Թես. ՟Բ. 15։)
Նոյն իսկ հանէ առնն յաչաց. (Ոսկ. մտթ.։)
Հանցուք զնա յաչաց իւրոցն խաբեցելոց. (Եզնիկ.։)
Զօրհանապազ զնոսա յաչաց հանէին. (Եղիշ. ՟Ը։)
Հաճոյանամ յետին ռամկին, եւ թագաւորիդ մեծի յաչաց ելանեմ. (Նար. ՟Հ՟Ա։)
ԸՍՏ ԱՉՍ ԴԱՏԵԼ. այսինքն Ըստ երեւութին. վեր ի վերոյ. կամ աչառութեամբ։ (Յհ. ՟Է. 20։)
ԿԱԼԵԱԼ ԼԻՆԵԼ ԱՉԱՑ. իբր Չճանաչել զտեսեալն։ (Ղկ. ՟Ի՟Դ. 16։)
ԿԱԼ ԱՉԱՑ. իբր Դադարել ի տեսութենէ. կուրանալ։ (Տոբ. ՟Է. 7։)
ԱՌ ԱՉՍ. իբր Աչառանօք, ակնառութեամբ.
Եթէ աղքատ ոք է, եթէ մեծատուն, մի՛ առ աչս նոցա հայել. (Ոսկ. յհ. ՟Բ. 3։)
Մի՛ սուտակասպասք, եւ առ աչս աչառելով. (Եղիշ. ՟Ա։)
Եւ իբր Առ երեսս, ըստ երեւութին. ուրուական.
Առ աչս հնարադրութիւն, կամ հարեւանցի երեւականութիւն, կամ երեւումն. (Նար. ՟Ղ՟Ա. ՟Ղ՟Գ.։ Նար. խչ.։)
Զի մի՛ առ աչս երեւեսցին՝ տնօրէնութիւնքըն մարդկային. (Շ. խոստ.։)
Երկնչին յառ աչս երեւութիցն. (Սարգ. ՟ա. պ. ՟Ժ՟Բ։)
Ուսան առնել առ աչս արհաւիրս. (Լմբ. յանառակ.։)
ԱՌ ԱՉՕՔ. κατὰ φαντασίαν կամ δόκησιν կամ ὅναρ, secundum imaginationem, fict specie, opinione կամ specie tantum. Լոկ երեւութիւ յաչս. երեւութացեալ. կարծեօք, եւ յերազի. ուրուական. աչքին երեւնալով, երեւակայութեամբ միայն.
Երեւոյթ առ աչօք. (Ամբ. ՟Բ. 19։)
Առ աչօք տեսիլ. (Սարգ. ՟ա. պ. ՟Ժ՟Բ։ Նեղոս.։)
Պատրանք առ աչօք. (Պիտ.։)
Առ աչօք ինչ իցէ. (Մտթ. ՟Ժ՟Դ. 26։ Մրկ. ՟Զ. 49։ Ոսկ. յհ. ՟Բ. 41։)
Իբր զստուեր եւ զերազ եւ զառ աչօք տեսանեն զբաղձալիսն. (Ոսկ. յհ.։)
Ոչ տեսցես առ աչօք ի գիշերի։ Ի գիշերի առ աչօք տեսանէ. իբր երեւութանալ, երեւակայել. (Նեղոս.։)
Առ աչօք համարել, կամ ասել. (Ոսկ.։ Աթ.։ եւ այլն։)
Ասեն՝ թէ առ աչօք է ի խաչն ելանել ... եթէ առ աչօք է խաչն, առ աչօք է եւ փրկութիւնն. եւ այլն. (Կոչ. ՟Ժ՟Գ։)
Առ աչօք բաշխեաց զիւրաքանչիւր պատիւ (Մխ. առակ. ՟Ի.) , իմա՛ աչառանօք։
ԱՌ ԱՉՍ. ԱՌ ԱՉՕՔ. cf. ԱՉՔ.