cf. Զօդուած.
review;
— առնել, to pass in review, to review troops, to review.
to, at, towards, by;
through;
among, in the midst, into, in;
with;
for;
under, below;
upon;
soon, as soon as;
in the place, instead, of;
հայել — երկինս, to look at the sky;
թագաւորել — նորա, to reign instead of him, to succeed him;
տուր — իմ եւ — քո, give for me and for you;
— աղօտ, obscurely;
— ամենայն, totally, in all;
— ակամբ հայել, to look upon one with an evil eye or with aversion;
— ձեռն, with or by the hand;
— մէջ, in;
into, inside, in the midst;
through;
— մէջ կարել, to split, to. pass or go across;
— աջմէ, to the right;
— գիրկս մտանել, to draw the bow strongly;
— ժամս ժամս, sometimes;
— խաբս, fraudulently, erroneously;
— խազ, կատակս, ludicrously, facetiously;
— այր եւ — կին, as much the man as the woman;
— ծառով, under a tree;
փոխանակ — այնր, for it;
— մի բերան, with one voice, unanimously;
դիր զգիրսդ — այլս, put these books with the others;
եկ — իս, come away with me;
— անցանելն, going along;
— ո՞ր ճանապարհ, by what road ? — արեւելս, towards the East;
— ամենայն երկիր, in all countries;
անցանել — Կարին, — այն, to pass through Erzerum, to go that way;
— ջուր եւ — ցամաք, by sea and land;
— երկինս եւ — երկիր, between heaven and earth;
— հեծեալ եւ — հետեւակ, between cavalry and infantry together;
— աւուրսն — այնոսիկ, — ժամանական — այնոսիկ, — այնու ժամանակաւ, in those days, at that time;
— շատ եւ — փոքր, more or less, a little more, a little less;
— այս եւ — այն, between this and that;
altogether, unitedly;
ընկենուլ — պատուհանն, to throw out of window;
— ամենայն տեղիս, every where;
— մահճօք, under the bed;
— երկնիւք, under heaven;
— իւրեւ or իւրեաւ, under him;
— պատրուակաւ, under pretence;
— առաւօտն, այգն, at break of day;
— երեկս, երեկոյս, or երեկոյն, towards the evening;
մեկնեցաւ — լուր համբաւոյ գալստեան նորա, he set out on the report of his coming;
— հակառակն, on the contrary;
cross-wise;
— միտ ածել or հարկանել, to think, to reason in one's mind;
— ոտն հարկանել, to trample under foot;
— թիւ մտանել, to be reckoned among;
— ամս տասն, during ten years;
եօթանասուն եւ հինգ ամք — ութ հարիւրով, eight hundred and seventy five years;
— փթթելն եւ գօսասցի, it will fade as soon as it uncloses.
leguminous.
innate, native, natural, habitual.
fed with pulse.
to put to the sword, to kill with the sword;
to trample under foot.
cf. Ընդաբոյս.
cauliflower.
mild or gentle looking, affectionate or tender care, protection.
that eats pulse.
dwelling with;
neighbouring, familiar;
playfellow, comrade.
cf. Աղօտաբար;
near sighted;
hazy, obscure;
իբրեւ — իմն շունչ յըռնգունս ունէին, they were at the last gasp.
seeing dimly;
— առնել, to darken, to obscure.
cf. Անդաճեմ.
cf. Ընտանեկան.
cf. Ընտանենամ.
under the armpits;
— մազք, the hair growing -.
cf. Աջ.
before, against;
— գալ, յառնել, գնալ, ելանել, լինել, to go to meet;
to anticipate, to obviate, to prevent, to meet, to affront, to face.
cf. Ընդ առաջ ելանեմ.
vanguard, van.
tamed, domestic, familiar;
sedentary, home-keeping;
delicate, nice.
free;
large, ample, vast, spacious, great;
diffuse;
— ժամս, for a long time, or duration;
— ի նեղութիւնս, magnanimous, long-suffering, patient;
— կեանք, a dissolute life;
— է, it is lawful, permitted, it is not prohibited;
— կեալ, to live daintily;
— գնալ, to live dissolutely;
— առնել, to facilitate;
at length, lengthily;
diffusely;
dissolutely;
յ—ի, freely, at large;
յ—ի լինել, to be free, in liberty, at large;
to be unbound.
diffuse, extended;
prolixious.
dissolute, licentious.
larger, vast;
very long, lengthy, more diffuse, very prolix;
more diffusely, minutely, in all its details.
liberal, generous
magnanimous, patient.
magnanimity, long-suffering, patience.
vast, spacious, extended.
widely, amply.
reared in ease, dainty, delicate, commodious;
unbridled, dissolute.
saloon.
cf. Ընդարձակ.
to relax, to give repose to;
to tranquilize;
ընդարձակելով — զձեռն յօք or ումեք, to open the hand, to give freely, to be generous;
— ումեք, to give rest or repose, liberty, license.
to dilate, to enlarge, to make greater, to increase, to augment, to extend, to prolong;
to disband, to relax, to spread, to widen, to reach, to stretch, to give ground, to amplify;
— բանիւ, to exaggerate;
to extend, to widen, to spread, to dilate;
to be generous;
սիրտք մեր ընդարձակեալք... ընդարձակեցարուք եւ դուք, our heart is enlarged... be ye also enlarged;
ընդարձակեալ է, it is allowed or permitted, it is lawful.
cf. Արձակ.
cf. Արձակեմ.
extent, extension, size, latitude, greatness, width, amplitude, amplification, enlargement;
diffusion;
field;
capacity, capaciousness;
disengagement, relaxation, freedom, liberty.
cf. Ընդարձակութիւն.
cf. Ընդարմացեալ.
to grow stupid, numb, to fall asleep;
to be benumbed, dulled;
— ի ցրտոյ, to be benumbed with cold, to be frozen, to become torpid;
— աչօք յիմն, to gaze at, to stare at;
— զբաղանօք, to preoccupy one's self, to plunge in, to engulf one's self;
զբաղմակոյտ ոսկերաց նորա ընդարմացոյց, he has benumhed the multitude of his bones.
numbed, dull;
chill, stupid.
stupidity, numbness, inaction;
stupor.
to benumb, to lull asleep;
to chill;
to stupefy.
that chills, lulls asleep;
charming.
torpedo (fish).
to cover with sand, to bury.
cf. Ըմբերանեմ.
gloriously, with glory, pompously, splendidly;
ճշմարիտ, անարատ or անստգիւտ, անեղծ, անկապուտ, շքեղ, յաւերժական —, true, spotless, solid, real, great, imperishable glory;
սուտ, փախստական, սնոտի, կորստական —, false, fleeting, vain, perishable glory;
սիրել զփառս, to love glory;
փառս ստանալ, to acquire fame or glory;
փառաց ի փառս բարձրանալ, to be raised or exalted to the highest pitch of glory;
ընթանալ ի փառս, to be in a fair way the glory;
անկապուտ փառս անձին համարել, to put one's chief glory in;
ուղիղ փառս ունել, to be of an orthodox belief or profession, to have a catholic sense;
տալ փառս աստուծոյ, to glorify God, to give or render glory to God, to thank God;
վասն փառաց մեռանել, to die for glory;
անկանել փառօք, to fall gloriously;
յաւերժացուցանել զփառս իւր, to make one's glory eternal;
կնիք տալ փառաց, to put the seal to one's fame;
տենչալ փառաց, զակատիլ զհետ փառաց, to aim at glory, to pursue glory;
աղարտել զփառս իւր, to tarnish one's glory, to stain one's reputation;
աղօտացուցանել, նսեմացուցանել զփառս իւր, obscure, darken or efface one's glory;
անկանել ի փառաց, to abase, degrade or dishonour oneself;
առանց փառաց, inglorious;
փառաւորեալ փառօք, covered with glory, with laurels, renowned, famous;
շքեղապանծ փառօք, with extraordinary splendour;
փառս քեզ համարեսջիր, make it your aim and glory to;
տեսէք, մի գուցէ քակտեսջիք ի փառացդ, take care not to lose your renown;
անմահական փառս յաւելցէ քեզ այս, this will bring you immortal glory;
նսեմացեալ անհետանայր գոգցես եւ — նորա զոյգ ընդ բաղդին, his glory seemed to be eclipsed with his fortune;
ի փառս աստուծոյ, to the glory of God;
— հօր, the Gloria Patri;
— տեառն, — աստուծոյ, glory to God ! God be praised! thank God !
— քեզ, տէր, glory to Thee, o God;
— ի բարձունս աստուծոյ, glory to God in the highest;
որում միայնոյ վայելեն —, to Whom alone glory belongs.
to be burning on fire, in a glow, to glow;
to be fired, to long, to burn, to be eager or impatient;
—եցայ յառ քեզ տռփանացդ, thy love burned in my heart.
house, habitation, home;
house, family, race, nation;
family, household;
goods, fortune;
house, commercial house;
couplet, strophe, stanza, verse;
— ադամայ, the human race, mankind;
— թորգոմայ, the Armenian nation;
— թագաւորի or — արքայի, the king's household;
— մատենագրաց, library;
— պղատոնեայ, Plato's Academy or school;
փայտակերտ, աղիւսակերտ, քարաշէն, քարուկիր —, wooden, brick, stone house;
հանգիստ, բնակելի, լաւ, մեծ, փոքրիկ, գեղեցիկ, տձեւ or անպիտան —, commodious, inhabitable, good, large, small, fine, wretched house;
հիմունք, որմունք, տան, the foundations, the walls of a house;
վարձելի կամ վաճառելի —, house to be let or sold;
— ի տանէ, տանէ ի —, from house to house;
արտաքոյ տան, ըստ — ն, out, not at home;
ի տան, at home;
կալ ի տան, to stay, to be at home;
ելանել ի տանէ, to go out;
մեկնել ի տանէ, չուել, to remove, to move;
դառնալ, գնալ ի —, to go home again, to come home, to go home;
— վարձել, to let a house;
վարձել զ— իւր, to let his house;
— շինել, կառուցանել, քանդել, to build, to pull down a house;
ական հատանել զտան, to break into a house;
շրջել տանէ ի —, to wander from house to house.
extremity;
tail;
— հանդերձի, train;
skirt.
commerce, traffic, trade;
interchange, exchange;
conference, communication, correspondence, frequentation, society;
commercial, mercantile, trading;
— շնչոյ, respiration, breath;
— ամուսնութեանց, marriages, weddings;
դադարումն —ից, stagnation of business, of affairs;
ի յետին — շնչոյն, at the last moment or gasp;
— առնել, to trade, to traffic, to negotiate;
ի — գեղարդանցն ճայթիւն որոտման ելանէր, a sound as of thunder proceeded from the clash of the spears;
cf. Թեւակոխեմ.
merchant, trader;
տուրեւառիկք or —իկ փոփոխումն, շահաւետութիւն, վաճառք, commerce, trade;
ի —իկ վաճառս ընդ ուրուք բերիլ, to trade, to negotiate, to traffic.
toxical, poisonous;
— դեղ, toxic, poison.
feast, solemnity, festival, celebration;
— նշանաւոր, հանդիսաւոր or մեծահանդես, extraordinary, solemn feast;
օր —ի, feast-day, holiday;
ամենաժողով —, fair day, market day;
— անուան, saint's day;
— ամենայն սրբոց, All-Saints' day, All Hallows day;
— մարմնոյ եւ արեան տեառն, Corpus Christi day;
— անմեղ մանկանց, Childermas-day;
սրբել, խմբել, կատարել, տօնել զ—, to keep, to observe, to celebrate a feast;
շնորհաւորել ուրուք զ— իւր, to wish a person many happy returns of the day;
cf. Տարեկան.
the thirty third letter of the alphabet, and the twenty seventh of the consonants;
six thousand, six thousandth;
As a prefix to words it is a sign of the dative, for example : ասէ ցտէր, he says to the Lord;
to, as far as;
till;
ցայդ վայր եկեսցես, heither shalt thou come, come thus far ! ցմեծ ժամս, for long time;
կասկածեմ ցառաւօտն, եւ հառեալ յառաւօտն՝ երկնչիմ ցերեկոյն, suspicions assail me till morning light, from break of day fear torments me till evening.
humble, meek, modest, moderate, sober, good;
low, lower;
— վայրք, lowlands;
— խորհուրդ, wise or prudent counsel.
dry, arid;
terra firma, continent, mainland;
— կղզի, peninsula;
— երկիր, dry land;
հաց —, dry bread;
— փայտ, dry wood;
— աչօք, with tearless or dry eyes;
զ— ծարաւոյն շիջուցանել, to quench or allay thirst;
յածիլ ընդ ծով եւ ընդ —, to scour sea & land;
անցանել ընդ —, to pass dry-footed, dry-shod;
ելանել or իջանել ի —, to land, to go ashore or ou shore;
հասանել ի —, to reach the shore;
— երթալ, անցանել, to travel by land.
cf. Ցայգահանդէս.
sowing;
dispersion;
cf. Ցռօտ;
scattered, disseminated, spread;
— եւ ցիր, ցիր եւ —, scattered about, dispersed every where;
here & there;
— եւ ցիր առնել, կացուցանել, սրփել, to scatter here & there, to disperse;
— աստ անդ հարցանել, to interrogate (a scholar) promiscuously.
desire, longing, envy;
will, pleasure;
sensual pleasures, lust, concupiscence, voluptuousness, sensuality, passion, love;
cupidity;
— փառաց, ambition;
գալ ի —, to desire, to wish;
լինել ի ցանկութեան մեծի, to desire ardently, to wish for eagerly;
առնել ընդ ցանկութեան անձին, to act according to one's caprice.
anger, indignation, passion, wrath, ire, rage, fury;
ի — ածել, to provoke, to anger, to incense;
գրգռել զ— ուրուք, to rouse or stir up wrath, to put into a passion;
թափել զ— բարկութեան, to vent one's anger or spleen;
մեծապէս ցասմամբ եռալ ախտից, to be aggravated, to become worse;
լինել ցասմամբ ընդ ումեք, to be angry with, to quarrel with a person.
pain, ill, suffering;
sorrow, grief, affliction, displeasure, bitterness;
regret;
disease, illness;
ցաւովք, painfully, sorrowfully, sadly;
դառնակակիծ —, sharp, smarting, poignant or bitter pain;
— սրբազան, epilepsy, falling sickness;
—ք ցանկութեան, concupiscence;
ի —ս լինել, —ս լինել, —ս կրել, տանել or բերել —ոց, to suffer or endure pain, to feel unwell, to be in pain, full of pain;
զմահու — ջերանիլ, to be ill of a fatal disease;
մեղմել զ—ս, to calm, to allay, assuage or lull pain;
դժոխըմբեր կալաւ զիս —, a cruel pain seized me;
փարատեցան յինէն —ք իմ, I have no more illness, I am free from pain;
— է or —է ինձ, it displeases me, I am vexed, I am very sorry;
cf. Ըմբռնիմ.
to be displeased, to regret, to be sorry;
to be afflicted, to grieve;
to compassionate, to pity, to complain;
ցաւէ գլուխ իմ, my head aches, I have a pain in my head, I have the headache;
ցաւեցին ոտք իւր, he suffered from a pain in his foot;
ոչ ումեք ցաւէ ընդ իս, nobody pities me;
ցաւէ ինձ ի վերայ քո, I pity you, I weep for you;
ցաւեաց մեծ վասն իմ, were you sorry for me ? did you feel compassion for me ? աչինչ զաւէր նմա վասն քո, he had no compassion for you.
day-scholar;
— դպրոց, day-school.
mud, mire, dirt;
ընդ — գալ, to get splashed, to be covered with mud.
dispersion;
vast open space;
— or — եւ ցան, dispersed, scattered about, spread;
cf. Ցան;
ցիր ընդ ցիր լինել, to be dispersed, scattered about, spread over;
— եւ ցան մտօք absent-minded, distracted.
pale, stake, pile;
peg, pin;
upright, erect, straight;
acute, sharp;
դատապարտել ի —, to sentence to be empaled;
հանել, վարսել ի —, to empale.
hatchet, axe;
դնել զ— առ արմին, to lay the axe to the tree.
to grieve at, to be pained, uneasy, afflicted, tormented, vexed, to be unhappy, miserable;
տառապէաք խնդրէաք զքեզ, we have sought thee sorrowing.
cf. Տատասկածնունդ.
cf. Տատասկածնունդ.
counterfeit, base;
դահեկան —, coin, false money.
to be spread, stretched out, extended;
to be propagated, spread out;
անկեալ կան մահու —ծեալ, slain they lay stretched on earth;
դրօշքն —ծանեին, the banners were displayed;
տգիտութիւն յաշխարհի —ի, ignorance is spreading over the world;
—ծեցաւ յամենեսին, it became general.
cf. Տարակոյս;
ընդ —կուսանօք անկանել, to be called in question;
ընդ — կուսանօք արկանել, to call into question.
to doubt, to have doubts, to question, to hesitate, to be irresolute, embarrassed, to demur;
— ի դիւէ, to become furious, to rage like a madman.
table-spoon;
cf. Դրգալ.
new year, new year's day;
cf. Կաղանդ.
annual, yearly;
cf. Հողմ;
գառն —, teg;
դահեկանաց —, early stipend.
local;
topical;
— դեղ, topic.
place, spot, site;
occasion, opportunity;
point, lieu;
հասարակ —ք, common-place topics;
հասարակաց —ք, public places, squares;
սուրբ —ք, holy place;
the Holy Land;
— ապաւինի, refuge, shelter, retreat, cover;
առ տեղեաւս, here;
ի — or ի տեղւոջ, in the room of, instead of, in lieu or place of;
ի —ս —ս, տեղեաց տեղեաց, in different places, in some or several places;
ընդ ամենայն —ս, in all places, every where;
omnipresent;
առ տեղեաւն, there, in the very place;
just then, for that time, for a short time;
ունել զ—, to supply the place of, to substitute for, to take or fill the place of, to succeed;
ունել զառաջին —, to hold or occupy the most advantageous place, to be on the side of the wall;
զ— առնուլ, ունել, to stop, to cease to go, to rest, to take repose, to halt;
անկանել ի տեղւոջ, to be left dead on the spot;
— առնել ումեք, to give the first place to a person;
— տալ ումեք, to yield, to give up, to acquiesce, to consent, to condescend, to submit;
— տալ իմիք, to expose oneself, to give hold;
— տալ յիմեքէ or յումեքէ, to evade, to avoid, to draw back, to withdraw, to retire, to depart, to go away;
շրջէր փախստական տեղւոյ ի —, as a fugitive he wandered;
բանին իմոյ չիք — ի ձեզ, my words have no place in you;
— տուր գնա՛, get thee hence ! cf. Թատր, cf. Ժահահոտ.
species;
sort, kind, race;
fashion, manner, way;
form, figure, appearance, look;
sight, countenance, aspect, air;
image, idea;
dress, costume;
form, species;
visible;
հաղորդել կրկին —աւ, to receive the Communion in both kinds;
սեռ՝ կենդանի, — մարդ, եւ տարբերութիւն՝ բանական, genus animal, species man, whose distinctive characteristic is the faculty of reason.
visible, apparent, plain;
theoretical, contemplative, speculative;
perspicacious, sharp;
prophetical, prescient, foreknowing;
formal, special;
—ն, theory;
— ազն, ազգ, տոհմ, the nation, race, tribes of Israel;
—ն ընդ զգայութեամբ անկանի, the visible is subject to the senses.
to see, to perceive;
to regard, to contemplate;
to observe, to consider, to remark, to examine;
to know;
to provide, to supply, to furnish;
to take care of, to tend;
to go to see, to visit;
to spy, to watch;
— զմիմեանս պատերազմաւ, to engage in war amongst themselves;
to grapple with each other;
— զպէտս ուրուք, to provide with necessaries;
զտուն —, to manage household or domestic affairs;
չ-ոյն առնել, to pretend not to see;
տեսէք զինչ լսէքդ, pay attention to what you hear;
տեսջիր, զամենայն նշանսն արասցես, take care to work all the wonders;
աստուած տեսցէ իւր ոչխար յողջակէզ, God will provide himself with a lamb for the burnt offering;
հիւանդ էի եւ տեսէք զիս, I was sick, and you visited me;
տես ինձ, see, you see;
ապա թէ ոչ՝ տեսից վասն քո, if not you will see how I will pay you;
տես քեզ արս զօրաւորս, choose valiant men to accompany you.
apparently, in appearance;
by sight;
գեղեցիկ տեսանելով, handsome, beautiful;
կոյսս գեղեցիկ տեսանելով, fair girls, charming maidens;
շինեցին սեղան մեծ տեսանելով, they built an altar of immense size;
որ խուժադուժ եւս էր տեսանելով, who was still more barbarous in appearance.
odd, uneven;
դար եւ — խաղալ, cf. Կոճատ.
delicacy, tenderness;
effeminacy, daintiness, delight, pleasure, voluptuousness;
— խղճի, scrupulousness of conscience, scrupulosity;
— իմաստից, niceties or delicacies of thoughts;
— սրտի, ախորժակի, delicacy of heart, — of taste;
— կերակրոց, luxurious feeding, delicacies, dainty meats, good living;
արօտք փափկութեան, pleasant pastures;
պարտէզ փափկութեան, garden of delights;
օր փափկութեան, holiday;
ի հանդերձս փափկութեան զարդարեալ, tastefully, daintily clothed or dressed;
ընկղմիլ ի —ս, to revel in voluptuousness;
cf. Հատանեմ.
shell, husk;
— պտղոց, rind, peel, paring;
— ծառոց, bark;
— ընկուզի, nut-shell;
— ձուոց, egg-shell;
— ընդեղինաց, pod, cod, husk;
— խեցեմորթից, oyster-shell or tortoise-shell;
scale;
— արեւելեան, coculus Iudicus, fisher's berry.
to be divided, separated, to be in discord, to disagree;
—կեալ կոկորդ, open-mouth;
gaper.
feather;
նուրբ, մանր —ք, down, soft feathers;
խոշոր —ք, master or longest quills;
յարդարել զ—ս, to preen, cleanse or dress the feathers;
աւել ի փետրոց, featherbroom.
to sprout, to germinate, to shoot;
to blow, to bloom, to blossom, to open;
cf. Ընդ.
excrement;
— բերել or գալ ընդ բերանն, — ընդ բերան գալ, iliac passion, twisting of the intestines, volvulus;
cf. Վերադարձութիւն.
loan, borrowing;
anthem, response, antistrophe, antiphon;
— առ —, —ն ի —, by turns, reciprocally, alternatively, mutually;
խնդրել —, to ask in loan;
— տալ, to lend, to make a loan;
— առնուլ, to receive as a loan, to borrow;
ընդ —ս մտանել, to be overburdened by loans, to be obliged to beg;
—ով կեալ, to live upon trust, or upon credit.
instead of, in the place of, for;
cf. Փոխանորդ.
bill of exchange, bill, note, draft;
փոխանցել զ—, to endorse a note or bill;
cf. Ընդունելութիւն.
instead of, in place of;
in exchange or in return for, as a reward for;
— նորա, in his place;
— ընդ, instead of;
— զի, whereas;
for as much as, since, because;
անձն քո — անձին նորա, your life shall be surety for his;
ասել —ուրուք, to say in a person's name.