the twenty first letter of the alphabet, and the sixteenth of the consonants;
three hundred, three hundredth.
Տառ երկձայն, երբեմն բաղաձայն համարեալ՝ որպէս հ թոյլ եւ անհագագ. եւ երբեմն ձայնաւոր դատեալ՝ որպէս սկզբնաւորութիւն հնչմանցս ե՛, եւ ի՛. ուստի եւ անուն նորա Յի։
Ըստ առաջնոյն ի սկիզբն բառից հնչէ կիսաձայն հ, կամ ը...հ. զոր օրինակ՝ յագ. յածիմ. յամեմ. յանկարծ. յետ. յիսուս. յուզիմ, եւ այլն. այլ ի վերջն մնայ անձայն. զոր օրինակ՝ գայ. տայ. արքայ. գոյ. երեկոյ, եւ այլն։ Բաց ի քանի մի բառից՝ յորոց ի վերջն հնչէ որպէս ե, թերատ. զոր օրինակ, վայ՝, հայ՝. ըստ ոմանց նաեւ բայ՝, մակբայ՝, խոյ՝։
Իսկ ըստ երկրորդին ի մէջ բառից հնչէ որպէս ե՛, կամ որպէս արաբ. եէ՛. լատ. երկայն ի, j. յասելն մեր այո՛. այս, այդ, այն. գայի, գայիր, գայր. արքայից, արքայութիւն. գոյք, գոյից, եւ այլն։
Յ. Դնի ի սկիզբն յատուկ անուանց ուր ուրեք յայլ լեզուս իցէ ի ՝ յառաջ քան զայլ ձայնաւոր. զոր օրինակ Յակոբ յեսու, յովբ, եւ այլն։ Ուստի ի Քեր. երզն. յովհաննէս՝ գրի նաեւ իովհաննէս, զի յայլ լեզուս ասի իօհաննէս, կամ եօաննէս։
Յ. Երբեմն եւ ի մէջ յատուկ անուանց, իմա՛ ընդ երկուց ձայնաւորաց՝ մտանէ զօրութեամբ առ քաղցրութեան հնչմանց. զոր եւ ոմանք ներգործութեամբ գրեն, այն է ասելն Արիստակեայ գրչի.
Եսայի՝ որ էառ զմիջին յիդ, վասն զի բերանն ի լարման կայ, յայն մէջն վասն այնր յի պիտի, որ թերատ չգայ. են եւ այլ անուանխ՝ որ ունին ի միջին յի, բեթսայիդա, միքայէլ, նաթանայէլ։
Յ. Յերկբարբառդ ոյ, լծորդ է ընդ ո՛ւյ. կամ ի յոլովիլն փոխի ստէպ ի ու. զոր օրինակ գրի յոմանց Թողոյի, Թողոյիր, Թողոյր. իմա՛ հնչելով՝ Թողույի, Թողույիր, Թողույր. այլ նովին հնչմամբ առաւել սովորական է գրել, Թողուի, Թողուիր, Թողոյր. որպէս եւ գոյն, կոյս, լոյս եւ այլն, հնչեն՝ գո՛ւյն, կո՛ւյս, լո՛ւյս, վասն որոյ եւ հոլովին՝ գունոյ, կուսի, լուսոյ. եւ այլն։
Յ. կամ ՟յ. որպէս նշան թուոյ՝ է Երեքհարիւր, զի է երրորդ տառ զկնի Ճ տառի, որ է հարիւր։
Յին, Յինէն ասէ մանուկ ընկա՛լ, զայս բան խըրատ՝ յաշխարհի սըգալ. ունայնութեանց ըզքեզ մի՛ տալ, սնոտի խաղօք անըմտանալ. այլ իմաստնոց դրունս գընալ, եւ յուսմանէ ոչ ձանձրանալ. զի մի անձին տաս զղջանալ, յորժամ հընար չէ յետ դառնալ. (Շ. այբուբ.։)
Յ. Նախդիր՝ որպէս Ի. տր. բացառ. եւ ներգոյ. ի սկիզբն բառից սկսելոց ձայնաւորաւ.
Չոգաւ յանդ. գայր յանդէ. գործէր յանդի. յայլ, յայլմէ կամ յայլոց, յայլում կամ յայլս. յանձինս, եւ յանձանց, եւ այլն։
Յամենայն ժամ. յայնժամ, յորժամ. յ՝ոյժ. եւ այլն։
Ի յ՝առնել զկամս նորա. առ ի յ՝օգուտ նոցա. եւ այլն։
Ի վերին ի յ՝օգնականութենէն ծագեցաւ մեզ հանդէս բարեպաշտութեան. (Քերթ. տաղ ի տրդատ.։)
Ի յ՝անմահարար ծառոյն՝ նախատունկ յայտնեալ արմատ. (Շ. տաղ ի ստեփ.։)
Ի ծնանել ձայնին ի յամլոյն՝ ծնաւ զբարբառ զաքարիաս. (Գանձ.։ (ուր անսովոր է գրելն, յի ծնաննելն)։)
Յ. Դնի եւ ի սկիզբն բաղաձայնի, որ զօրութեամբ ունիցի զձայնաւոր ը. զոր օրինակ.
Ետ յ՝ղեւտացիսն. բաց յ՝ղեւտացւոցն. (Նախ. ել. Նախ. օրին.։ Ղեւտ.։ Թուոց.։ ՟Ա. Մնաց.։)
Ոչ եթէ յ՝ղեւտացւոց անտի էր. (Եփր. եբր.։)
Ոչ ի շմաւոն եւ յ՝ղեւի կատարեցաւ, այլ յազգն նոցա. (Ոսկ. ես.։)
Զորոյ զօրինակն յ՝ղազարէ եւ ի մեծատանէն առցես. (Մեկն. ղկ.։)
Գողացաւ զանձն իւր յ՝ղբանայ. (Եփր. ծն.։)
Ի յ՝ղուկասու աւետարանս յստոյգ, յսկիզբն, յնթացս, յնտանեաց, յռնգացն, եւ այլն։
Լոկ դնի ստէպ, փոխանակ գրելոյ ի յ. զի եւ անմարթ էր գրել կրկին յյ.
Յունական բարբառոյն ի հայերէն դարձուցեալ. (Կորիւն.։)
Յաւիտենական մահուանէն ապրեսցուք։ Ոչ յաւիտեանս, եւ ոչ յաւիտեանս յաւիտենից. (Եղիշ. ՟Բ։)
Պահեսցէ զմեզ յարձակմանէ չար գազանին. (Փարպ.։)
Յոյնս չոքաւ ինքն։ Տուեալ էր (զանի քաղաք) յոյնս. (Մագ. ՟Ի՟Զ։)
Մինչեւ յարկն լուսոյ ածեր։ Որ յաճախն ընձեռել՝ բազումս փառաւորիս։ Ոչ է այլայլեալ յարմարութենէ. (Նար.։)
Յիմարութենէ հրաժարեա՛։ Յառաջագոյն յայտ իսկ էր, եթէ յուդայ ծագելոց իսկ էր տէր մեր յիսուս Քրիստոս. (Եփր. եբր.։)
Ոչինչ օգտին յետնում աւուրն։ Յաճախ կերակուրսն եւ յըմպելիսն տաղտկալ. (Լծ. ածաբ.։)
Մինչեւ յետին շունչն՝ եթէ յանցանս ինչ հասանիցէ անկանել։ Մարթի, մինչ աստէն եմք, յարդէ ի ցորեան փոխել, որպէս ի ցորենոյ բազումք ի յարդ. (Ոսկ. մտթ.։)
Զքրիստոս թագաւորն յիշատակի սորա բա՛րձր արարէք. (Շար.։)
Յիշատակի քո գոհաբանեմք զքրիստոս. (Գանձ.։)
Երբեմն գրիչք ի բաց թողնուն զգիրդ յ ՝ զկնի նախդրիս զ. անխտիր գրելով՝ զյորձանս կամ զորձանս. զյօդ ակմ զօդ. զյանձնառութիւն կամ զանձնառութիւն. զյաւանակ զաւանակ. զյատակ, զատակս. զյոլովութիւն, զոլովութիւն. զյստակութիւն, զստակութիւն. եւ այլն։
Յ. Որպէս թարմատար՝ կամ ի վայելչութեան եւ կամ ի սաստկութեան սակս դնի ի սկիզբն բառից սկսելոց ձայնաւորաւ, պահելով զնոյն նշանակութիւն. զոր օրինակ նոյն են Աջող, Յաջող. Անկանել, Յանկանել. Ապահով, Յապահով. Եղանակ, Յեղանակ։ Թո՛ղ զզանազանեալս նշանակութեամբ. Ածիմ, Յածիմ. Առնեմ, Յառնեմ. Եղանակեմ, Յեղանակեմ. Հեղում, զեղում, Յեղում. եւ այլն։
Յ. Ի մէջն դերանուանց ընդմտանէ ի քաղցրացուցանել զհնչիւն առընթեր յօդիցս ս, դ, ն. զոր օրինակ՝ քո կամ քոյ, քոյդ, նայն, սորայս, նորայն, նոցայն, եւ այլն։
Իսկ ի վերջն բայից յարի յոմանց, զի մի՛ յանգեսցի բայ ինչ ի պարզ ձայնաւոր, եւ կամ երկարեսցի եւ ե՛ւս ձայնն. զոր օրինակ գրեն՝ արայ՝, սրբեայ՝, կեցոյ՝, լցոյ՝, եւս եւ ո՞յ. իբր արա՛, սրբեա՛, կեցո՛, լցո՛, ո՞. եւ այլն. այլ խափանեալ է առ մեօք այդպիսի գրչութիւն։