savour, taste;
check, moderation;
— դնել, to moderate, to check.
γεῦμα gustus եւ χυμός (որ է հիւթ, համ.) humor, succus, sapor . Ճաշակ ախորժ կամ անախորժ՝ զոր առնուն ճաշակելիքն յուտելեաց եւ յըմպելեաց. առարկայն, եւ որակութիւնն կամ զգածումն լեզուի եւ քմաց եւ կոկորդաց, իրօք կամ նմանութեամբ.
Համ նորա իբրեւ զխորիսխ մեղու։ Կայր համ նորա ի նմին։ Կամ գուցէ՞ համ ի բանս ունայնս. (Ել. ԺԶ. 31։ Երեմ. ԽԸ. 11։ Յոբ. Զ. 6։)
Գուցէ՛ ինչ համ ի բանիդ զուր իմաստութեան քո։ Առցո՛ւք զհամ զազնուութեանն՝ որ յաստուծոյ տուեալ է մեզ։ Զհամ շնորհացն գիտիցեն. (Ոսկ. յհ. Ա. 2։ եւ 8։)
Համ անուշութեան նորա առաւել էր քան զամենայն գինւոյ. (Եփր. ծն.։)
Այսպէս համ հացի եւ ջրոյ ոչ ճաշակեցի երբէք։ Համոցն եւ անուշահոտութեանցն այնպիսեաց։ Այնպիսում պատահեալ իցեն համոց եւ հոտոց. (Վրք. հց. ԺԶ. եւ ԻԶ։)
Զանազան համովք եւ գունով։ Ի գոյնս զանազանս, ի համբ, եւ ի հոտս։ Աղ ամենայն համոց անուշացուցիչ է. (Պիտ.։ Խոսր.։ Շ. մտթ.։)
Ճաշակեալ զհամս գրոց. (Վրդն. ծն.։)
ՀԱՄ որպէս ռմկ. կեամ, կէմ. Լկամ, սանձ. եւ կամ որպէս Աղ համեմիչ, եւ բուն համ իրաց, նմանութեամբ. այն է Չափաւորութիւն. կարգ եւ կանոն. ուղղութիւն. բարեկարգութիւն. (որ ի յն. պէսպէս բացատրի.)
Համ դնել որկորի։ Աչաց լկտեաց համ դնել։ Համ դնել լեզուի։ Չդնե՞ս փոքր մի համ անձին։ Որ համովն եւ պարկեշտութեամբն գնայ։ Եթէ համով խնամ ունիցի մարմնոյն, չէ պարտ բամբասել։ Եթէ ի չափու ունիս համով զամուսնութիւնն. (Ոսկ. մ. Ա. 21։ Ոսկ. եփես. Ոսկ. տիտ. Ոսկ. եբր.։) cf. ՀԱՄՈՅՔ։
ՀԱՄ 2 ՀԱՄՔ. Ընդունարան զգալի հեշտութեան յորովայնի. ստորին որովայն. ներքին արմատն արութեան եւ իգութեան. ծին. ἵστρον inguina եւ այլն. ... (ուստի հյ. ամուլ՝ է անծնունդ. եւ թ. համիլէ ՝ յղի)
Որովայն, եւ զկնի որովայնին համք։ Սրտմտականին (վայր) լանջք, եւ ցանկականին ներքին համք։ Առ ներքին համսն՝ որ երրորդ է մարմնոյս. (Փիլ. այլաբ.։)
Խոզակերպ չարին ծնունդ՝ վայր ունի սա ըստ արժանիս ինքեան ի ներքին համբ մասանց մարմնոյս. (Անյաղթ հց. իմ.։)
Ներքին համք որովայնին, որ շարժէ զամենայն մարդ ի մարմնական ցանկութիւնսն։ Ներքին համօքն շաղեալ պատին. համք ընդ համս խառնին. (Եղիշ. խաչել. եւ Եղիշ. յես.։)
Գաւազանս ընդ ներքին համսն վարէին. (Յհ. կթ.։)
Ցանկականին բնակն է յերիկամունսն, եւ ի ներքին համսն,. (տպ. վրիպակաւ, կամսն.) (Գր. հր.։)
ՀԱՄՔ cf. ՀԱՄ ըստ Գ նշ։
ՀԱՄ 3 Մասնիկ բաղադրիչ կամ բարդիչ, որպէս Կից. բաղ. շար. մի. հոմ. համայն. եւ այլնն։ (լծ. թ. պ. հէմ. յն. ամա, օմօ. յորմէ լտ. սիմուլԼ եւն). Յար բեւ նման պէսպղիսութեան յն. συν, συμ-, συγ-, συλ-, συρ- եւ լտ. cum, con-, col-, cor- եւ այլն. Լինի ի մեզ համ, հան, հալ, հաղ. յան. ան. ամ. որպէս տեսանես ի բառս սկսեալս այսպիսի ձայնիւք։